Wprowadzenie energetyki jądrowej jest istotne ze względu na coraz większe zapotrzebowanie na energię elektryczną oraz jednoczesne spełnienie międzynarodowych zobowiązań Polski w zakresie ograniczenia emisji gazów cieplarnianych oraz dwutlenku węgla i azotu. Jednakże bez nowelizacji ustawy – Prawo atomowe, ustawy – Prawo energetyczne, a także pozostałych przepisów związanych z tą tematyką, rozproszonych po całym systemie prawnym, przyszły inwestor już na wstępie będzie miał poważny problem.

Zgodnie z projektem „Polityki energetycznej do 2030 roku”, w perspektywie 20 lat, ze względu na działania w zakresie ochrony środowiska oraz utrzymujące się relatywnie wysokie ceny gazu ziemnego, a także aby spełnić wymogi ekologiczne oraz przyczynić się do osiągnięcia ambitnych celów zrównoważonego rozwoju w zakresie relatywnego zmniejszenia emisji zanieczyszczeń w Unii Europejskiej, Polska zdecyduje się na budowę elektrowni jądrowej. Wdrożenie energetyki jądrowej będzie opierać się na wynikach rzetelnych analiz ekonomicznych, ekologicznych i społecznych uzasadniających konieczność i określających warunki rozwoju tej technologii w Polsce w sposób bezpieczny, czysty ekologicznie i ekonomicznie konkurencyjny wobec innych technologii.

Obowiązująca ustawa – Prawo atomowe z 29 listopada 2000 r., która weszła w życie w 2001 r., jest obecnie najważniejszym dokumentem regulującym sprawy związane z bezpieczeństwem jądrowym w Polsce. Określa ona m.in. działalność w zakresie pokojowego wykorzystywania energii jądrowej związaną z rzeczywistym i potencjalnym narażeniem na promieniowanie jonizujące od sztucznych źródeł promieniotwórczych, materiałów jądrowych, urządzeń wytwarzających promieniowanie jonizujące, odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego, organy właściwe w sprawach bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej, a także zasady odpowiedzialności cywilnej za szkody jądrowe. Poza tym w ustawie tej przewidziano nakładanie kar pieniężnych za naruszenie przepisów dotyczących bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej oraz tryb ich nakładania. Niestety powyższa ustawa, które reguluje jeszcze działalność reaktora w Świerku, nie nadaje się do wybudowania elektrowni atomowej. Dlatego też, aby zacząć opracowywać biznesplan polskiej elektrowni atomowej, Polska musi najpierw uchwalić nowe prawo atomowe.
Co zmienić?

Przy konstruowaniu nowych przepisów prawnych należy wziąć pod uwagę, iż elektrownia atomowa będzie pierwszym w Polsce przedsięwzięciem obejmującym uruchomienie energetycznego obiektu jądrowego. Dotychczas przepisy ustawy – Prawo atomowe dotyczące procesów nuklearnych stosowane były w praktyce jedynie w medycynie lub w odniesieniu do obiektów o charakterze badawczo-naukowym. Z kolei przepisy dotyczące energetyki i ochrony środowiska nie obejmują swoim zakresem energetyki atomowej.

Nowe regulacje prawa atomowego powinny definiować elektrownię atomową jako obiekt jądrowy, energetyczny i techniczny jednocześnie, zatem podstawową kwestią powinno być usunięcie niespójności ustaw szczególnych oraz braków w ustawowych definicjach. Na przykład proces budowy i uruchomienie elektrowni atomowej w świetle polskiego prawa wymaga zlikwidowania luk na styku prawa atomowego, prawa ochrony środowiska, prawa budowlanego i prawa energetycznego, jak też wyeliminowania niespójności regulacji prawnych związanych szczególnie z brakiem jednoznacznie odpowiedzialnego organu oraz rozproszeniem kompetencji decyzyjnych. W tym celu należałoby zacząć od weryfikacji spójności przepisów krajowych z prawem międzynarodowym oraz ratyfikowanymi przez Polskę międzynarodowymi traktatami oraz umowami pod kątem przepisów mogących mieć zastosowanie w Polsce. Szczególnie powinno się zwrócić uwagę na przepisy dotyczące bezpieczeństwa budowy, uruchamiania i eksploatacji elektrowni i związanych z nią obiektów jądrowych, bezpieczeństwa radiologicznego, ochrony pracowników i ludności przed skutkami promieniowania, ochrony środowiska i ograniczenia skutków oddziaływania energetycznych obiektów jądrowych, eksportu i importu materiałów radioaktywnych i wyposażenia obiektów jądrowych, a także wymiany informacji o zdarzeniach radiacyjnych mogących mieć wpływ na ludność i środowisko. Ponadto ważne jest również określenie szczegółowych ram prawnych dla procedury wyznaczenia lokalizacji elektrowni i określenia jej wpływu na środowisko.

Ujednolicenie przepisów prawnych dotyczących budowy elektrowni jądrowej

Kolejnym krokiem powinno być przeanalizowanie i znowelizowanie polskich aktów prawnych, takich jak obowiązujące prawo atomowe wraz z przepisami wykonawczymi do ustawy - prawo energetyczne, prawo budowlane, prawo o zamówieniach publicznych, przepisy dotyczące gospodarki nieruchomościami, przepisy dotyczące planowania i zagospodarowania przestrzennego, przepisy dotyczące ochrony środowiska, przepisy o ochronie gruntów rolnych i leśnych, na podstawie wcześniejszych analiz prawa międzynarodowego, pod kątem przygotowania i realizacji inwestycji, eksploatacji oraz likwidacji elektrowni jądrowych i obiektów z nimi powiązanych. Nowe akty prawne i regulacje powinny stwarzać podstawy dla realizacji inwestycji i eksploatacji z zachowaniem takich zasad, jak bezpieczeństwa, odpowiedzialności (operatorzy i koncesjonariusze), odszkodowania (określony zakres odpowiedzialności finansowej elektrowni), niezależności oraz zapewnienia pokojowego wykorzystywania energii jądrowej.

Od czego zacząć?

Ponadto przy opracowywaniu powyższych przepisów należałoby wykorzystać także wymagania Międzynarodowej Agencji Atomowej, European Utility Requirements (EUR) oraz Western European Nuclear Regulator’s Association (WENRA). Jednakże wymagania te powinny być traktowane ramowo, ponieważ konieczne będzie przyjęcie i zaadoptowanie wielu szczegółowych przepisów i norm technicznych obowiązujących w kraju pochodzenia technologii części jądrowych – taka jest powszechnie przyjęta praktyka na świecie. Dotyczy to w szczególności urządzeń technologicznych i ich elementów pracujących pod ciśnieniem oraz dźwignic podlegających w Polsce dozorowi sprawowanemu przez Urząd Dozoru Technicznego.

Minister Gospodarki czy Prezes Państwowej Agencji Atomistyki?

Innym problemem do rozwiązania jest konflikt pomiędzy funkcjami kontrolnymi państwa w zakresie bezpieczeństwa jądrowego, a jego funkcjami promocyjnymi. Otóż ministrem właściwym w zakresie atomistyki jest Minister Gospodarki, natomiast organem promocji, ale również nadzoru i koordynacji przedsięwzięć jądrowych jest Prezes Państwowej Agencji Atomistyki (PAA). Podział kompetencji Ministra Gospodarki i Prezesa PAA jest klarowny tylko na poziomie wykorzystania energii jądrowej do celów naukowych, jednak zakres obowiązków staje się niejasny w przypadku przemysłowego wykorzystania technologii jądrowej. Dlatego też ważne jest rozdzielenie funkcji dozoru jądrowego od promocji energetyki atomowej i stanowienia przepisów prawa w zakresie atomistyki.
Na zakończenie warto dodać, iż przy opracowaniu powyżej wymienionych przepisów i regulacji Polska powinna oprzeć się na doświadczeniach państw europejskich, takich jak Francja, która jest potęgą jądrową, a swoje regulacje prawne z zakresu atomistyki opracowała zgodnie z wymogami unijnymi. Nie jest to, bowiem tajemnicą, że my Polacy nie mamy doświadczenia w tworzeniu regulacji atomowych, w związku z czym potrzebujemy pomocy państw doświadczonych, bo inaczej przed nami jeszcze długa droga do budowy elektrowni jądrowej, a na samodzielne wyważanie otwartych już przez innych drzwi szkoda czasu i wysiłku.


Autorka jest prawnikiem, ekspertem w zakresie prawa energetycznego w Kancelarii Prawnej Chałas i Wspólnicy