Republika Czeska należy do państw o dynamicznie rozwijającej się gospodarce, stąd też zapotrzebowanie na energię elektryczną wzrasta rocznie średnio o 2,3 proc.

Całkowita zainstalowana moc w tym 10-milionowym państwie wynosi 16 300 MWe, z czego w elektrowniach jądrowych 3468 MWe. Produkcja energii elektrycznej w 2002 r. wyniosła 70,4 TWh. Energetyka jądrowa stanowi znaczny udział w wytwarzaniu energii elektrycznej, który w 2002 r. wyniósł 25,54 proc. Aktualnie w Czechach pracuje sześć bloków jądrowych, tj. cztery bloki w elektrowni Dukovany oraz dwa w elektrowni Temelin. Rozwój energetyki jądrowej w Czechach ma już dość długą historię i jest ściśle związany z okresem, kiedy istniała Czechosłowacja (do 1992 r.).

Otóż już w 1956 r. pomiędzy rządem ZSRR, a rządem Czechosłowacji zostało podpisane porozumienie w sprawie budowy pierwszej pilotowej elektrowni jądrowej w Czechosłowacji. W tym samym czasie rząd ZSRR podpisał podobne porozumienie z rządem Niemieckiej Republiki Demokratycznej. O ile jednak w NRD uruchomienie pierwszego radzieckiego bloku nastąpiło już w 1966 r.( elektrownia Reinsberg z reaktorem WWER-210 o mocy 70 MWe), to w Czechosłowacji pierwszy blok rozpoczął pracę dopiero w grudniu 1972 r. Był to blok KS-150 o mocy 150 MWe zainstalowany w elektrowni A-1 Bohunice (3 km od miejscowości Jasłowskie Bohunice) w okolicach Trnawy na terenie Zachodniej Słowacji.

Ten pierwszy energetyczny reaktor jądrowy w Czechosłowacji zbudowany przy udziale radzieckich ekspertów stanowił unikalne rozwiązanie - typ HWGCR (Heavy Water Gas-Cooled Reactor) - jednakże nie przyjął się on w energetyce jądrowej. Paliwo jądrowe w reaktorze stanowił uran naturalny w postaci metalicznej, moderator - ciężka woda D2O, natomiast chłodziwo - CO2. Reaktor ten pracował „z pewnymi kłopotami” w latach 1972-77, a w maju 1979 r. został definitywnie wyłączony z eksploatacji. Obecnie stanowi on pierwszy w Słowacji obiekt jądrowy poddany procesowi likwidacji.

W międzyczasie na terenie Bohunic, a więc w Słowacji, realizowano budowę czterech bloków jądrowych na licencji radzieckiej typu WWER-440. Bloki te weszły do eksploatacji odpowiednio w latach 1979 r. - blok nr 1, 1980 r. - nr 2, 1983 r. - nr 3 i 1985 r. - nr 4, przy czym dwa ostatnie bloki stanowiły już nowszą generację (oznaczenie V 213). Kolejną elektrownią jądrową realizowaną na terenie ówczesnej Czechosłowacji była elektrownia Dukovany również z czterema blokami typu WWER-440/V 213. Elektrownia ta znajduje się na terenie południowych Moraw w odległości ok. 40 km na południowy zachód od Brna. Budowę elektrowni Dukovany rozpoczęto w 1974 r., jednakże z powodu wielu zmian projektowych budowa na dobre wystartowała dopiero w 1978 r.

Od tego momentu jej budowa przebiegała bez żadnych zakłóceń. Bloki były oddawane do eksploatacji odpowiednio w latach” 1985 r.- nr 1, 1986 r.- nr 2 i nr 3, 1987 r.- nr 4. Wraz z elektrownią Dukovany oddano do użytku zbiornik wodny Dalĕsice na rzece Jihlava oraz elektrownię wodną pompową o mocy 450 MWe. Warto podkreślić, iż elektrownia jądrowa Dukovany w czasie swojej już ponad 15-letniej eksploatacji osiąga bardzo dobre wyniki eksploatacyjne (współczynnik obciążenia 81 proc.) oraz w zakresie bezpieczeństwa jądrowego (jedno tylko zdarzenie sklasyfikowane jako poziom 2 w siedmiostopniowej Międzynarodowej Skali Zdarzeń Jądrowych), co pozwoliło m.in. na przedłużenie okresu jej eksploatacji z 30 do 40 lat. W ciągu 15 lat eksploatacji Dukovany wyprodukowały 180 TWh energii elektrycznej, oszczędzając równocześnie 180 mln t węgla brunatnego i tym samym nie wytworzyły 52 mln t popiołu oraz 1400 km sześc. gazów cieplarnianych.

Druga elektrownia jądrowa na terenie Czech, tj. Temelin zlokalizowana jest w południowo-zachodniej części Czech, w odległości 24 km na północ od miejscowości Czeskie Budziejowice, słynne z produkcji dobrego piwa. Decyzja o budowie czterech bloków jądrowych WWER-1000 (1000 MWe) na licencji radzieckiej zapadła w 1980 r., lokalizację wybrano w 1983 r., a do budowy Temelina przystąpiono w 1987 r. Podczas realizacji budowy w 1993 r. rząd czeski zadecydował o ukończeniu i oddaniu do eksploatacji dwóch pierwszych bloków. Należy podkreślić, iż aczkolwiek projekt technologiczny pochodził ze Związku Radzieckiego, to szczegółowe projekty zostały wykonane przez Energoprojekt w Pradze, a całość podstawowych urządzeń (zbiornik reaktora, wytwornice pary, stabilizator ciśnienia, rurociągi, turbina czy generator) została wyprodukowana w Czechach - głównie w zakładach Škoda - Pilzno oraz Vitkovice - Ostrawa. Elektrownia Temelin została wybudowana według standardów zachodnio-europejskich, a więc reaktor posiada m.in. szczelną obudowę bezpieczeństwa, tzw. containment. Przy budowie Temelina wzorowano się na doświadczeniach z brytyjskiej elektrowni jądrowej Sizewell-B. Woda do chłodzenia kondensatu w obiegu zamkniętym uzupełniana jest z rzeki Vltava poprzez zbudowany na niej w odległości 5,5 km od elektrowni zbiornik Hněvkovice o powierzchni 277 ha.

Pierwszy blok elektrowni Temelin został oddany do eksploatacji w 2001 r., drugi natomiast – z pewnymi problemami technicznymi w czasie ruchu próbnego - pod koniec 2002 r. Zgodnie z międzynarodowymi standardami teren elektrowni jądrowych, ogrodzony jest podwójnym wysokim stalowym ogrodzeniem.
Obie czeskie elektrownie jądrowe, tj. Dukovany oraz Temelin posiadają w swoim pobliżu Centra Informacyjne. Szczególnie ciekawe jest Centrum Informacyjne przy elektrowni Temelin, zlokalizowane w zrekonstruowanym zameczku Vysoky Hrádek. - rys. 6. Jest bogato wyposażone w różnego rodzaju eksponaty, makiety, modele; posiada również unikalną, bo dużą (1x1 m), płaską komorę Wilsona, dzięki której można zaobserwować naturalne promieniowanie jonizujące docierające do nas z kosmosu. A przy okazji zwiedzania Centrum Informacyjnego elektrowni Temelin warto również „zahaczyć” o znajdujące się w pobliżu urocze miejscowości np. Hluboká czy nieco dalej położony w meandrach rzeki Wełtawa, XIII-wieczny Czeski Krumlow.

Paliwo dla elektrowni jądrowej Dukovany importowane jest z Rosji. Sam koncentrat uranu w ilości odpowiadającej importowanemu paliwu produkowany jest w Czechach i dostarczany do Rosji. Wsad paliwowy dla obydwu bloków elektrowni Temelin został dostarczony przez amerykańską firmę Westinghouse, która będzie stałym dostawcą paliwa dla tej elektrowni. Transport tego paliwa z portu w Szczecinie koleją do Czech, jak pamiętamy wzbudził nieuzasadnione obawy ze strony polskiego społeczeństwa.

Warto też zauważyć, iż podczas budowy elektrowni Temelin ze względu na znaczne zaawansowanie budowy drugiego bloku, rząd czeski odrzucił propozycję zorganizowania referendum w sprawie dokończenia tego bloku. Przeprowadzony w 2000 r. sondaż opinii publicznej wykazał 45-proc. poparcie dla dokończenia budowy drugiego bloku przy 25 proc. głosów przeciwnych. W związku z licznymi protestami ze strony Austrii odnośnie do uruchomienia Temelina (40-50 km od granicy z Austrią) warto podkreślić, iż rząd czeski nie ugiął się i zdecydowanie doprowadził do końca budowę elektrowni i jej uruchomienie. Jednocześnie umożliwił ekspertom Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej w Wiedniu liczne kontrole (ogółem 9000 roboczogodzin), jak również konsultantom Colenco (Szwajcaria) i inspektorom TÜV (Niemcy) – ogółem 7000 roboczogodzin, co tylko potwierdziło właściwe wykonawstwo oraz montaż całej elektrowni jądrowej.

Obie elektrownie jądrowe są własnością koncernu energetycznego ČEZ (Česke Energetické Závody) stanowiącego spółkę akcyjną utworzoną w 1992 r., tj. po rozpadzie Czechosłowacji na Republikę Czeską oraz Republikę Słowacką. W ČEZ w której 67 proc. udziałów ma skarb państwa, skoncentrowane jest ok. 76 proc. energii elektrycznej wytwarzanej w Czechach. Spółka ČEZ, zatrudniająca ok. 7000 pracowników, jest właścicielem - oprócz dwóch wymienionych elektrowni jądrowych - 10 elektrowni cieplnych na węgiel, 13 elektrowni wodnych oraz po jednej elektrowni wiatrowej i słonecznej. Stąd też spółka ta jest znaczącym podmiotem na europejskim rynku energetycznym.

Dzięki energetyce jądrowej Czesi są drugim w Europie po Francji eksporterem energii elektrycznej. Aktualnie rząd czeski rozważa możliwość dokończenia budowy dwóch bloków jądrowych WWER-1000 w elektrowni Temelin, jak również budowę trzeciej elektrowni jądrowej w Blahutovicach, niedaleko Nowego Jiczina w północnych Morawach (teren znacznego bezrobocia w Czechach), przy granicy z Polską. Plan ten zakłada, że w 2030 r. źródłem energii elektrycznej w Czechach aż w 42 proc. będzie energetyka jądrowa, w 35 proc. węgiel brunatny, w 10 proc. źródła odnawialne, w 7 proc. paliwa gazowe, 5 proc. węgiel kamienny, a w 1 proc. paliwa ciekłe.

Czechy posiadają dobrze rozwinięty przemysł wytwórczy materiałów i urządzeń dla energetyki jądrowej. Zakłady Škoda w Pilźnie wyprodukowały m.in. 20 zbiorników reaktorów jądrowych, a także kontenery do transportu i suchego przechowywania wypalonego paliwa typu CASTOR 440/84 (przeznaczone dla paliwa z reaktorów WWER-440) CASTOR V/21 (przeznaczone dla paliwa z reaktorów PWR) oraz CONSTOR RBMK 1500 (przeznaczone dla paliwa z reaktorów RBMK). W tym ostatnim zakresie Škoda współpracuje od prawie 13 lat z niemieckim koncernem projektującym i budującym różnego rodzaju kontenery dla paliwa jądrowego GNB (Gesellschaft für Nuklear Behälter).

Warto wspomnieć o problemach, jakie pojawiły się w związku z podziałem Czechosłowacji na Czechy i Słowację. Otóż Czesi składowali dotąd swoje wypalone paliwo w elektrowni Bohunice (która to elektrownia była wybudowana jako pierwsza w ówczesnej Czechosłowacji) na terenie Słowacji, skąd miało być wywożone zgodnie z porozumieniem międzyrządowym do Związku Radzieckiego. Tymczasem gdy parlament Rosji w 1991 r. wstrzymał odbiór paliwa wypalonego z zagranicy, Słowacja zażądała natychmiastowego usunięcia czeskiego paliwa z powrotem do Czech. W niecały rok przy elektrowni Dukovany wybudowano kosztem 1,7 mld czeskich koron tzw. „magazyn przejściowy” o pojemności 600 t wypalonego paliwa (60 pojemników typu CASTOR 440/84), co ma wystarczyć do 2005 r. Po tym okresie ma zostać wybudowany nowy, znacznie większy magazyn o pojemności 3000 t. O ogromnym zainteresowaniu społeczeństwa czeskiego tym problemem świadczy fakt, że należało o miesiąc przedłużyć „dni otwartych drzwi” magazynu - ogółem zwiedziło go ponad 8 tysięcy osób.

Zgodnie z czeskim Prawem atomowym, uchwalonym w 1997 r., nadzór nad gospodarką wypalonym paliwem jądrowym, odpadami promieniotwórczymi sprawuje w Czechach organizacja pod nazwą SÚRAO (Správa úložišt radioaktivnich odpadů). W związku z wyborem ostatecznego składowiska wypalonego paliwa jądrowego, SÚRAO prowadzi aktualnie prace geologiczne w sześciu z 27 wytypowanych miejscach (Lubenec-Blatno, Budisov, Pacejov, Rohozná, Pluhuv Zdar-Lodherov oraz Bozejovice-Vlksice).

Wytwarzane w Czechach odpady promieniotwórcze nisko- i średnio aktywne przechowywane są w trzech miejscach, tj. w starej nieczynnej kopalni Richard II koło Litomĕřic (50 km na północny zachód od Pragi), nieczynnej kopalni uranu Bratrstvi w Jachymowie oraz w nowo wybudowanym w 1995 r. magazynie naziemnym na terenie elektrowni Dukovany - rys.8. W tym miejscu warto przypomnieć, że to właśnie blenda smolista (rodzaj rudy uranowej), wydobywana od ponad 150 lat w Jachymowie (dawna nazwa Sankt Joachimsthal) niedaleko Karlowych Warów, była przedmiotem badań Marii Skłodowskiej-Curie nad promieniotwórczością naturalną, konsekwencją których było odkrycie nowych pierwiastków promieniotwórczych polonu oraz radu w 1898 r. Ruda uranowa z Jachymowa była intensywnie wydobywana po II wojnie światowej, głównie na potrzeby produkcji broni jądrowej przez ówczesny Związek Radziecki; w przeliczeniu na czysty metal wyeksportowano do ZSRR ponad 8000 t uranu. W szczytowym okresie wydobycia rudy uranowej, tj. w 1953 r., pracowało tam 46 000 górników, z czego znaczną część stanowili więźniowie polityczni ówczesnego systemu komunistycznego. Pokłady rudy uranowej zostały szybko wyczerpane i od 1967 r. kopalnia w Jachymowie jest nieczynna.

W przypadku nowo wybudowanego składowiska odpadów promieniotwórczych przy elektrowni Dukovany pojemność pomieszczeń - komór wynosi 55 000 m sześc., co pozwoli przyjąć odpady promieniotwórcze z obydwu pracujących elektrowni jądrowych nawet w przypadku przedłużenia czasu ich eksploatacji o 10 lat. Należy także podkreślić, iż ilość wytwarzanych odpadów promieniotwórczych w czeskich elektrowniach jądrowych ulega ciągłemu zmniejszaniu. I tak, o ile w 1997 r. ilość ta wynosiła 35,54 m sześc./TWh energii elektrycznej dla odpadów stałych, a 18,81 m sześc./TWh dla odpadów ciekłych, to w roku 2000 odpowiednio już tylko 25,02 m sześc./TWh i 11,55 m sześc./TWh.