Rozmowa z Andrzejem Osiadaczem, prezesem Zarządu PGNiG-Przesył Sp. z o.o., operatora systemu przesyłowego gazu

- Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo SA (PGNiG SA) wydzieliło działalność przesyłową powołując do życia nową spółkę PGNiG-Przesył, która pełni rolę operatora systemu przesyłowego. Czy spółka jest już ukształtowana pod względem strukturalnym?
Zgodnie z wymogami zawartymi w tzw. Nowej Dyrektywie Gazowej nastąpiło prawne wydzielenie firmy PGNiG Przesył Sp. z o.o. jako operatora sieci przesyłowej. Aktualna struktura obejmuje jedynie centralę firmy w Warszawie. W najbliższej przyszłości (prawdopodobnie w pierwszym kwartale br.) zostaną przejęte Regionalne Oddziały Przesyłu, które będą stanowiły oddziały firmy w terenie. Obecnie, z uwagi na brak tytułu prawnego do sieci, PGNiG-Przesył pełni rolę operatora na mocy umowy o zarządzaniu systemem przesyłowym. Sprawy związane z uzyskaniem tytułu prawnego do sieci będą prawdopodobnie wyjaśnione wraz z zaakceptowaniem przez URE umowy leasingowej. Wtedy też spodziewane jest uzyskanie decyzji Prezesa URE o wyznaczeniu PGNiG-Przesył jako operatora sieci przesyłowej.

- Na początku października 2004 r. rząd przyjął korektę do programu prywatyzacji i restrukturyzacji PGNiG. Według nowego programu, PGNiG-Przesył przejmie kluczowe elementy systemu przesyłowego na własność w drodze leasingu operacyjnego i będzie stopniowo odkupywał ten majątek. Czy jest to podyktowane względami podatkowymi (wniesienie do spółki tak wielkiego aportu wymagałoby zapłacenia fiskusowi potężnej kwoty w postaci VAT-u i podatku dochodowego), czy raczej ze względu na kredytodawców i euroobligatariuszy przedsiębiorstwa? W innych krajach w zdecydowanej większości operator systemu przesyłowego jest właścicielem sieci.
Być może były to względy podatkowe, być może chęć zapewnienia pożyczkodawcom PGNiG SA „gwarancji” – zabezpieczenia ich wierzytelności w długim terminie poprzez koncepcję leasingu, w której dłużej niż w wariancie z aportem PGNiG SA zachowywałoby częściową kontrolę nad majątkiem przesyłowym i umożliwiłoby „płynne” przeniesienie własności wymagane programem rządowym. Umowa leasingu została parafowana przez PGNiG SA oraz PGNiG - Przesył. Staraliśmy się tak zredagować zapisy umowy, aby była możliwa do zaakceptowania przez wszystkie strony, a więc przez Skarb Państwa, kredytodawców i euroobligatariuszy PGNiG SA, samej grupy PGNiG SA, jak i PGNiG-Przesył.

- Co będzie się składać na przejmowany w użyczenie majątek? Jaka jest jego wartość?
PGNiG SA planuje przekazać spółce PGNiG-Przesył system przesyłowy, w skład którego wchodzi majątek służący do transportu gazu pod wysokim ciśnieniem, a więc gazociągi, tłocznie, stacje redukcyjno-pomiarowe I stopnia oraz elementy systemu kontroli dyspozytorskiej. Przejmowany przez PGNiG-Przesył majątek umożliwi realizację nałożonych na operatora systemu przesyłowego zadań w szczególności związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa dostaw gazu do odbiorców gazu. Prawdopodobne jest, że część gazociągów nie spełniających wymogów systemu przesyłowego zostanie przekazana docelowo do tworzonych operatorów systemów dystrybucyjnych.
Na dzień dzisiejszy spółka PGNiG-Przesył nie dysponuje ostateczną wyceną majątku przesyłowego. Wiadomo jednak, że będące obecnie na ukończeniu prace związane z przeprowadzeniem i weryfikacją wyceny majątku przesyłowego, którego właścicielem jest PGNiG SA, pozwolą określić wartość rynkową tego majątku. Doświadczenia innych przedsiębiorstw gazowniczych w krajach UE w tym zakresie wskazują jednakże, że wartość rynkowa wycenianego majątku przesyłowego przekracza w znacznym stopniu wartość księgową netto tego majątku.

- Jakie są główne bariery utrudniające proces budowania konkurencyjnego rynku w Polsce z punktu widzenia operatora systemu przesyłowego? Czy są wśród nich bariery właściwe tylko dla polskiego rynku gazu?
Jedną z podstawowych barier jest brak regulacji prawnych dostosowujących sytuację na rynku energetycznym do wymogów przepisów unijnych i uwarunkowań związanych z istniejącą infrastrukturą. Brak odpowiednich przepisów (przede wszystkim nowelizacji ustawy Prawo energetyczne i nowych aktów wykonawczych do tej ustawy, takich jak rozporządzenie taryfowe i o funkcjonowaniu systemu gazowego) uniemożliwia m.in. przygotowanie planów działalności firmy, a także opóźnia procesy związane z przygotowaniem i wdrożeniem Kodeksu Sieci. Niejasny jest także stan prawny obecnie obowiązujących przepisów.
Kolejnym istotnym elementem wpływającym na kształt rynku gazowego w Polsce jest specyfika polskiego systemu przesyłowego. System przesyłowy gazu ziemnego wysokometanowego był budowany od strony źródeł, jakimi są kopalnie gazu zlokalizowane w południowo-wschodniej Polsce oraz podstawowe źródła importowe na wschodniej granicy z Białorusią i Ukrainą. Zgodnie z historycznymi uwarunkowaniami system jest przystosowany do transportu gazu ze wschodu na zachód i z południa na północ. Średnice gazociągów zmniejszają się wraz z oddalaniem się od źródeł gazu, a większość tłoczni pozwala na tłoczenie gazu tylko w jednym kierunku. Możliwości przesyłowe systemu poprawiły się po wybudowaniu gazociągu jamalskiego i pojawieniu się nowych „źródeł” gazu w punktach odbioru z gazociągu tranzytowego w rejonie Włocławka i Lwówka Wlkp. Brak jest jednak połączeń z europejskimi systemami gazowymi. Dotychczasowe są w dużym stopniu wykorzystane i nie zapewniają możliwości swobodnego rozwoju rynku. Rozbudowa połączeń z innymi systemami gazowymi na zachodzie północy i południu pozwoliłaby nie tylko na swobodniejszy rozwój rynku, ale także na podniesienie bezpieczeństwa dostaw gazu do odbiorców systemu. Ponadto należy zwrócić uwagę, że położenie Polski pomiędzy Rosją gdzie znajdują się największe udokumentowane złoża gazu, a Europą Zachodnią, która jest potężnym, stale rozwijającym się rynkiem zbytu dla tego paliwa powoduje, że nasz kraj może odegrać znaczącą rolę w przesyle gazu tranzytowego.

- Prowadzą Państwo kampanię informacyjną, mającą na celu przedstawienie zasad korzystania z sieci zgodnie z Kodeksem Sieci Przesyłowej. Jakiego typu problemy najczęściej podnoszą przyszli klienci?
W czerwcu 2004 r. zostały zakończone prace nad pierwszym projektem Kodeksu Sieci Przesyłowej. Opracowanie było oparte na wytycznych wynikających z nowej dyrektywy gazowej oraz zapisach projektu nowelizacji ustawy Prawa energetyczne, oficjalnie udostępnionego przez Ministerstwo Gospodarki i Pracy w połowie kwietnia 2004 r. Ponadto w dokumencie uwzględniono doświadczenia wynikające z przeprowadzonej analizy kodeksów sieci w wybranych państwach europejskich.
W sierpniu 2004 r. Zarząd PGNiG-Przesył Sp. z o.o. powołał Zespół ds. Kodeksu Sieci Przesyłowej, którego zadaniem jest przygotowanie ostatecznej wersji dokumentu, uzyskanie opinii od użytkowników systemu, uzgodnienie w wymaganym prawem zakresie z Prezesem URE oraz bieżące dostosowywanie Kodeksu do zmian zachodzących w otoczeniu prawnym i funkcjonowaniu rynku gazowego. Jednak przeprowadzenie kolejnych zaplanowanych działań będzie możliwe po uchwaleniu nowelizacji Prawa energetycznego. Projekt nowelizacji tej ustawy wraz z projektami nowych rozporządzeń, m.in. taryfowego i „w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu gazowego”, trafił pod obrady powołanej do tego celu komisji sejmowej. Artykuły dotyczące wymagań związanych z Kodeksem Sieci (nazywanym w projekcie nowelizacji Instrukcją Ruchu i Eksploatacji Sieci) nie były jeszcze dyskutowane i mogą ulec zmianie. Powołany w PGNiG-Przesył zespół analizuje projekty zmian w prawie pod kątem wymagań w stosunku do Kodeksu Sieci. Po ogłoszeniu nowelizacji prawa Kodeks Sieci Przesyłowej zostanie dostosowany do ewentualnych zmian, które mogą zostać wprowadzone na etapie prac w parlamencie. Następnie ten dokument, zgodnie z zapisami w projekcie nowelizacji Prawa energetycznego, zostanie udostępniony użytkownikom systemu, aby umożliwić im zgłoszenie uwag. Zebrane uwagi zostaną przeanalizowane i w uzasadnionych przypadkach uwzględnione. Następnie zmodyfikowany Kodeks zostanie przekazany Prezesowi URE, wraz z informacją o sposobie uwzględnienia uwag użytkowników systemu, w celu dokonania uzgodnień w zakresie określonym w nowelizacji prawa energetycznego. Zgodnie ze znanym nam projektem nowelizacji, operator będzie musiał wystąpić do Prezesa URE o zatwierdzenie Kodeksu w zakresie związanym z bilansowaniem systemu i zarządzaniem ograniczeniami systemowymi. Złożenie projektu Kodeksu do URE powinno nastąpić nie później niż w sześć miesięcy od wejścia w życie znowelizowanego Prawa energetycznego.

- Ilu odbiorców uprawnionych zwróciło się po 1 lipca 2004 r. o udostępnienie sieci przesyłowych w ramach zasady TPA? Jakie to firmy? Jakich ilości gazu i skąd sprowadzanego dotyczą ewentualne zlecenia?
W ubiegłym roku zwróciło się do nas siedem firm o udostępnienie sieci przesyłowej. Ich nazw nie mogę podać. Stanowi to tajemnicę handlową pomiędzy PGNiG-Przesył a jego klientami i nie należy takich informacji ujawniać bez zgody partnerów. Można wskazać jedynie na zainteresowanie kierunkiem wschodnim.

- W jaki sposób zostały uregulowane kwestie płatności za usługę przesyłową? Czy nadal istnieje obowiązek płacenia za tzw. moc zamówioną? Jak jest rozwiązana kwestia przejrzystości zasad rozliczeń i płatności za transport i obsługę handlową przepływu? Czy istniejące opomiarowanie pozwala na ustalenie rzeczywistego przepływu gazu przesyłanego przez uprawnionego odbiorcę?
Przyjęta przez Zarząd PGNiG-Przesył wewnętrzna procedura rozpatrywania wniosków o świadczenie usługi przesyłowej prowadzi do równoprawnego i niedyskryminującego sposobu traktowania i obsługi wszystkich naszych potencjalnych klientów. Stosowanie opłat za zamówioną moc jest zasadne, ponieważ związane jest z rezerwacją przepustowości w systemie przesyłowym. W krajach Unii Europejskiej zamówiona moc jest również głównym kryterium branym pod uwagę przy wyliczaniu opłat za usługę przesyłową. Zasady rozliczeń i płatności będą uregulowane w umowach o świadczenie usługi przesyłowej i ze względu na obowiązek niedyskryminacyjnego traktowania wszystkich klientów zamawiających usługę przesyłową będą ujednolicone i określone w Instrukcji Eksploatacji i Ruchu Sieci. Oczywiście, bardzo ważną kwestią jest dokładny pomiar ilości przesłanego gazu do odbiorców. Istniejące opomiarowanie sieci umożliwia nam określenie tych ilości.

- Ryzyko zmian cen gazu z importu ma być rozłożone na PGNiG oraz na odbiorców. Według jakich kryteriów nastąpi podział tego ryzyka?
Działalność przesyłowa nie obejmuje zakupu i sprzedaży gazu. Kwestie zmiany cen gazu oraz rozkładu ryzyka pomiędzy PGNiG SA i klientów nie dotyczą naszej firmy.

- Operator sytemu może odmówić uprawnionemu odbiorcy transportu zakupionego przez niego gazu w sytuacji braku przepustowości lub konieczności zrealizowania długoterminowego kontraktu take or pay. Jak jest skala tego problemu? Czy w polskim gazownictwie możemy obecnie w ogóle mówić o wolnej przepustowości? Czy zapis ten nie może być odbierany jako swego rodzaju parawan dla praktyk dyskryminacyjnych i monopolistycznych?
Głównym powodem odmowy świadczenia usługi przesyłowej może być brak przepustowości sieci lub ograniczenia w punktach wejścia i wyjścia z systemu. Sytuacja taka wystąpi, gdy dostępna przepustowość techniczna będzie w pełni wykorzystana przez innych klientów. W takim przypadku zawarcie kolejnej umowy przesyłowej mogłoby zagrozić bezpieczeństwu realizacji dotychczasowych umów. W tej sytuacji przewiduje się zaoferowanie klientowi świadczenia usługi na zasadach przerywanych lub zaoferowanie usługi po przygotowaniu niezbędnych inwestycji określonych w wyniku przeprowadzonej procedury przyłączeniowej.
Kolejnym istotnym powodem odmowy może być zagrożenie poziomu bezpieczeństwa lub jakości świadczonych usług dotychczasowym użytkownikom systemu. Z uwagi na fakt, że parametry paliwa gazowego przesyłanego siecią przesyłową muszą spełniać określone standardy, zachowanie tego kryterium jest bardzo istotne dla wszystkich podmiotów korzystających z sieci.
Odnośnie do innych zapisów projektu nowelizacji Prawa energetycznego uzasadniających powody odmowy dostępu do sieci, w tym zapisów o kontraktach typu take or pay, trudno wyrazić jednoznaczną opinię szczególnie w świetle nowego programu restrukturyzacji PGNiG zakładającego przekazanie 100 proc. udziałów PGNiG-Przesył do Skarbu Państwa (zapis w projekcie nowelizacji dotyczył przedsiębiorstw zintegrowanych pionowo). Jednoznaczną interpretację można będzie przedstawić dopiero po uchwaleniu nowelizacji Prawa energetycznego.

- Spółkę PGNiG-Przesył czeka zatem ogromny wysiłek inwestycyjny związany z uelastycznieniem systemu przesyłowego, zapewnieniem jego wielokierunkowości. Jakich nakładów to wymaga? Jakie są najpilniejsze do plany inwestycyjne? Kto je sfinansuje?
Rzeczywiście, obecnie eksploatowany system przesyłowy wymaga bardzo wielu inwestycji. Dotyczy to zarówno części liniowej (gazociągów), jak również tłoczni. Rozbudowy i modernizacji wymaga także system zarządzania siecią gazociągów. Należy zwiększyć przepustowość systemu, umożliwić przesyłanie gazu w różnych kierunkach, zastąpić wyeksploatowane stare sprężarki nowymi maszynami. To wszystko wymaga dużych pieniędzy. Mam nadzieję, że część pieniędzy otrzymamy od PGNiG SA. Staramy się także o pieniądze z innych niezależnych źródeł.

- Czy spodziewa się Pan pojawienia istotnej konkurencji na rynku usług przesyłowych?
Pojawienie się konkurencji w zakresie świadczenia usług przesyłowych nie wydaje się dużym zagrożeniem pod warunkiem uzyskania przez przedsiębiorstwo PGNiG-Przesył odpowiednich środków na prowadzenie inwestycji sieciowych zapewniających rozwój systemu wraz z rozwojem rynku gazowego. W przypadku braku możliwości inwestowania na odpowiednim poziomie istnieje duże prawdopodobieństwo, że wykorzystają to inne firmy budując konkurencyjne sieci.

- Liberalizacja unijnego rynku gazowego ma wpłynąć na obniżenie cen gazu. Czy i kiedy można spodziewać się, że otwarcie polskiego rynku przyniesie tego rodzaju efekty? Kto odczuje je jako pierwszy?
Problem określania cen gazu nie dotyczy bezpośrednio firmy przesyłowej, jaką jest PGNiG-Przesył, a raczej odnosi się do spółek obrotu gazem zapewniających dostawy gazu do odbiorców poprzez system przesyłowy. Z punktu widzenia operatora zmiany cen gazu będą miały wpływ na cenę świadczonych usług pośrednio, ponieważ operator także będzie kupował gaz na potrzeby technologiczne.
Wydaje się, że po otwarciu polskiego rynku nie należałoby spodziewać się znacznego obniżenia cen gazu. Dotychczasowe dostawy pochodzące z kopalń krajowych oraz dostaw gazu z importu z kierunku wschodniego charakteryzują się stosunkowo niskim poziomem cen w porównaniu z gazem pochodzącym ze źródeł zachodnich. Uzyskanie tańszego gazu z kierunków zachodnich jest praktycznie niemożliwe. Z kolei zawarcie znacznie korzystniejszych kontraktów na dostawy gazu od obecnie realizowanych jest mało prawdopodobne. Ponadto ostatnie tendencje na rynku paliw płynnych, a co za tym idzie na rynku gazowego, wskazują raczej na wzrost cen gazu. Jednak jednoznacznych odpowiedzi na to pytanie mogą udzielić firmy handlowe w oparciu o przyjęte strategie działania na rynku polskim.

- Na jakich zasadach odbywać się będzie współpraca z drugim w Polsce operatorem systemu przesyłowego, tj. firmą EuRoPol Gaz, eksploatującą gazociąg jamalski? Czy istnieją zależności dotyczące np. opomiarowania, wzajemnych rozliczeń finansowych?
Współpraca z firmą EuroPol Gaz będzie się odbywać na podobnych zasadach jak z innymi operatorami systemów przesyłowych. Punkty wyjścia z gazociągu jamalskiego znajdujące się na terenie Polski, będą jednocześnie punktami wejścia do systemu PGNiG-Przesył. Zasady pomiaru ilości dostarczanego gazu pozostaną zgodne z dotychczas przyjętymi regułami. Podobnie będzie z rozliczeniami finansowymi. Należy zaznaczyć, że rozliczenia za transport gazu siecią EuroPol Gazu będą prowadzone przez firmę zamawiająca tę usługę, czyli PGNiG SA.

- Dla funkcjonowania spółki PGNiG-Przesył duże znaczenie mieć będzie współpraca z regulatorem, którego nowa dyrektywa gazowa (53/WE/2003) wyposaża w szczególne kompetencje. Czy rysują się jakieś rozbieżności stanowisk w którejś ze spraw?
Obserwując tendencje widoczne podczas tworzenia prawa na szczeblu europejskim i krajowym widać wyraźnie wzmocnienie roli i znaczenia regulatorów rynku. Zdaniem PGNiG-Przesył takie wzmocnienie pozycji będzie z pewnością korzystne dla zachodzących obecnie procesów liberalizacji rynku gazu i ostatecznie zaowocuje korzyściami dla końcowego klienta – odbiorcy gazu oraz usługi przesyłowej. Nie widzimy - na obecnym etapie - obszarów rozbieżności, wręcz przeciwnie uważamy, że taka pozycja regulatora skutkować będzie lepszą ochroną klienta, a co za tym idzie może doprowadzić w przyszłości do zwiększenia zainteresowania gazem jako źródłem energii i zintensyfikowania sprzedaży gazu oraz usług przesyłowych i tym samym stworzyć pole do obniżenia cen.
- Jakie są Pańskie przewidywania dotyczące rozwoju konkurencyjnego rynku gazu w Polsce – jaki procent całkowitego zużycia gazu ziemnego przez uprawnionych odbiorców uznałby Pan za satysfakcjonujący w kontekście otwarcia rynku? Kiedy może on osiągnąć poziom średniej europejskiej? W 2003 r. według wniosku taryfowego PGNiG SA do korzystania z zasady TPA było uprawnionych 28 podmiotów, jednak o udostępnienie sieci nie wystąpiło żadne przedsiębiorstwo uprawnione do korzystania z tej zasady.
Obecna struktura rynku gazu w Polsce praktycznie nie zawiera segmentu konkurencyjnego. Wprowadzenie konkurencyjnego rynku gazu będzie polegało na stopniowej eliminacji barier stosowania zasady TPA, do których należą: monopolistyczna struktura sektora gazowniczego, kontrakty długoterminowe z klauzulą take or pay i zakazem reeksportu, istniejąca struktura sieci gazowych, brak właściwego opomiarowania, niewystarczający poziom połączeń międzysystemowych, występowanie subsydiowania skrośnego. Podstawowym celem zmian w sektorze gazu jest wprowadzenie mechanizmów rynkowych, gdzie w wyniku wolnej gry popytu i podaży będą wyznaczane obiektywne ceny transakcji.
Główną zasadą działania rynku gazu ziemnego będzie oddzielenie gazu jako towaru, od jego dostawy, jako usługi przesyłowej. Konkurencyjny rynek gazu powinien zapewniać równe prawa uczestników rynku, swobodny dostęp do sieci, swobodne kształtowanie ceny gazu (równowaga popytu i podaży), uwzględnienie uwarunkowań związanych z bezpieczeństwem dostaw. Struktura organizacyjna rynku gazu w Polsce będzie kształtowana za sprawą restrukturyzacji PGNiG SA, jak również w wyniku autonomicznych decyzji różnych inwestorów poszukujących możliwości prowadzenia działalności gospodarczej w sektorze gazowniczym. Trudno odpowiedzieć jak ten proces będzie przebiegał w czasie, ponieważ zależy to od wielu czynników.

- Dziękuję za rozmowę.