Energetyka jądrowa Szwajcarii - kraju o powierzchni ponad 41 tys. km kw. i siedmiomilionowej ludności, a zarazem wspaniałej przyrodzie i nieskażonym środowisku - zasługuje na szczególne omówienie. Jej udział w wytwarzaniu energii elektrycznej jest dość znaczny i wynosi ok. 40 proc.

Szwajcaria szczyci się nie tylko dużym dochodem narodowym na mieszkańca (32 tys. USD), ale także dużym wskaźnikiem zużycia energii elektrycznej (7812 kWh/mieszkańca), przy czym obserwuje się ciągły jego wzrost na poziomie 1,93 proc. (za okres 1980-2001).
Szwajcaria nie posiada zasobów kopalnych surowców energetycznych. Koniecznością jest więc produkcja energii elektrycznej głównie w hydroelektrowniach, których posiada kilkaset.

Na początku lat 50. pewną rolę w produkcji energii elektrycznej odgrywała także ropa naftowa (6-7 proc.), jednakże pod koniec dekady dostrzeżono niebezpieczeństwo uzależnienia się od jej importu. W wyniku podjętej na szeroką skalę budowy elektrowni, najpierw wodnych, a po 1965 r. także jądrowych, udział energetyki konwencjonalnej systematycznie spadał. Aktualnie Szwajcaria posiada tylko jedną elektrownię na olej, w Chavalon o mocy 2 x 150 MWe zlokalizowaną przy granicy z Włochami. Ten niewielki udział elektrowni pracujących na paliwach stałych leży u podstaw sukcesów, jakie mają Szwajcarzy w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego.

Udział energii jądrowej w wytwarzaniu energii elektrycznej wynosi 38,2 proc., energii wodnej 57,9 proc., a z paliw kopalnych tylko 3,9 proc. Szwajcaria jest poważnym eksporterem energii elektrycznej – w 2000 r. eksport stanowił 10 proc. wyprodukowanej energii.
W Szwajcarii energetyka jądrowa powstała stosunkowo wcześnie. Gdy możliwości dalszej budowy elektrowni wodnych uznano w latach 60. w zasadzie za wyczerpane, a budowa dużej elektrowni opartej na spalaniu węgla została odrzucona w powszechnym głosowaniu, rząd federalny podjął decyzję polityczną i w 1964 r. zlecił przemysłowi opracowanie, budowę i uruchomienie elektrowni jądrowej.

Już w 1957 r. społeczeństwo szwajcarskie zaaprobowało poprawkę do konstytucji, oddającą kompetencje legislacyjne w sprawach energetyki jądrowej rządowi federalnemu. W kwietniu tegoż roku uruchomiono w Szwajcarii pierwszy reaktor jądrowy dla celów badawczych „Szafir” o mocy termicznej 10 MW. Reaktor ten był wystawiany przez Amerykanów na pierwszej międzynarodowej Konferencji nt. Pokojowego Wykorzystania Energii Atomowej, jaka miała miejsce w Genewie w 1955 r., a następnie sprzedany Szwajcarii. Dla uzupełnienia warto wspomnieć, iż w Polsce pierwszy badawczy reaktor jądrowy „Ewa” został uruchomiony rok później, czyli w 1958 r.

W 1960 r. uruchomiono kolejny badawczy reaktor jądrowy „Diorit” o mocy 30 MW, tym razem już przy pomocy własnych konstruktorów i inżynierów. Oba te reaktory pracowały odpowiednio do 1993 r. i 1977 r., a w miejscu ich lokalizacji - Villigen - w 1980 r. powołany został krajowy instytut naukowy, tzw. Instytut Paula Scherrera. Budowę eksperymentalnego reaktora energetycznego rozpoczęto w Lucens (kanton Vaud) w 1962 r. Był to reaktor moderowany ciężką wodą, chłodzony gazem (CO2) o mocy 6MWe, przy czym zlokalizowano go w podziemnej grocie. Do eksploatacji został oddany w 1966 r. Wskutek awarii, jaka miała miejsce trzy lata po jego uruchomieniu, tj. 11 stycznia 1969 r., kiedy doszło do częściowego stopienia rdzenia reaktora, został on całkowicie wyłączony z eksploatacji.

Pierwszym komercyjnym reaktorem energetycznym była jednostka Beznau-1; reaktor wodny ciśnieniowy (typu PWR), dostarczony przez firmę Westinghouse. Wkrótce po wybudowaniu drugiej takiej samej jednostki, tj. Beznau-2, uruchomiono reaktor wodny wrzący (typu BWR), dostarczony z kolei przez drugą amerykańską firmę General Electric, specjalizującą się również w budowie reaktorów energetycznych. W ślad za tymi trzema reaktorami o średniej mocy, uruchomiono dwa kolejne reaktory, ale już o dużej mocy, rzędu 1000 MWe, w Gosgen (PWR dostarczony przez Siemens KWU) i Leibstadt (BWR General Electric). Należy uzupełnić, iż oba reaktory jądrowe w Beznau oraz reaktor w Gosgen dostarczają oprócz energii elektrycznej (moc podana w tab. 1) również ciepło dla celów grzewczych komunalnych.

Propozycje budowy kolejnych elektrowni jądrowych tj. w Kaiseragust k. Bazylei (BWR 950 MWe) oraz w Graben (BWR 1140 MWe) zostały zarzucone wskutek silnie narastających ruchów antynuklearnych. Przez prawie 20 lat projekt elektrowni Kaiseragust był przedmiotem kontrowersji, które przebiegały z udziałem lokalnych referendów, prawnych batalii, okupacją miejsca budowy w 1975 r., głosowaniem w parlamencie na korzyść budowy w 1985 r. i wreszcie z parlamentarną decyzją z 1989 r. o definitywnym zatrzymaniu tej budowy. Bez wątpienia do tej decyzji parlamentu przyczyniła się awaria w Czarnobylu na Ukrainie w 1986 r.

Podobne losy spotkały elektrownię w Graben. W związku z powyższym rząd szwajcarski został zobowiązany poprzez sąd federalny do zapłacenia obu elektrowniom odszkodowań, np. przedsiębiorstwu Kernkraftwerk Graben AG 200 mln USD za poniesione już koszty.
Lokalizacja elektrowni jądrowych w Szwajcarii przedstawiona jest na rys.1. Warto w tym miejscu zauważyć, iż dwie elektrownie jądrowe znajdują się bardzo blisko granicy z Niemcami: Leibstadt (0,5 km) i Beznau (4 km) w związku z czym część personelu tychże elektrowni jądrowych stanowią pracownicy niemieccy.