Jeszcze niedawno bezpieczeństwo państwa wyrażało się absolutną szczelnością granic, reglamentowaniem paszportów i połączeń telefonicznych, kłódkami wiszącymi na dalekopisach czy uzbrojonymi wartownikami pilnującymi zakładów produkujących np. maski przeciwgazowe.

W zjednoczonej Europie, w której zagwarantowano wolny przepływ ludzi, myśli i towarów i usług, bezpieczeństwo państwa oznacza przede wszystkim bezpieczeństwo energetyczne i bezpieczeństwo ekologiczne.

W Polsce bezpieczeństwo energetyczne zdefiniowano jako “stan gospodarki umożliwiający pokrycie bieżącego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energię, w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony przy minimalizacji negatywnego oddziaływania sektora energii na środowisko i warunki życia społeczeństwa”. Natomiast bezpieczeństwo ekologiczne państwa to “stan, w którym zmniejsza się presja wszystkich sektorów gospodarki, w tym głównie sektora energetyki na środowisko. Pozwala to na utrzymanie, co najmniej na obecnym poziomie, różnorodności biologicznych form egzystencji, umożliwia skuteczną ochronę zdrowia i życia ludzi oraz zachowanie walorów przyrodniczych i krajobrazowych, a także efektywne wywiązywanie się z międzynarodowych zobowiązań Polski w dziedzinie ochrony środowiska.”

Na granicy trzech systemów
Polska ze względu na swoje położenie na granicy trzech systemów elektroenergetycznych, tj. zachodnioeuropejskiego systemu UCTE, wschodnioeuropejskiego (WNP - kraje nadbałtyckie) i skandynawskiego (NORDEL), może być zarówno eksporterem energii elektrycznej, jak i pełnić rolę ważnego ogniwa tranzytowego. To niezaprzeczalny atut, który winien być wykorzystany. Polska może i powinna być jednym z liderów wspólnego unijnego rynku energetycznego. Ma szansę, by odgrywać większą niż dotychczas rolę w zaopatrzeniu krajów UE w surowce energetyczne pochodzące z Rosji.

Coraz częściej mówi się o potrzebie dialogu energetycznego pomiędzy Unią Europejską i Rosją, mającego na celu wypracowanie przejrzystych zasad, respektujących w równym stopniu interesy wszystkich stron, a dotyczących efektywnego i bezpiecznego wykorzystania dostaw nośników energii, przede wszystkim ropy i gazu. Temu powinna także służyć współpraca regionalna, zarówno w rejonie państw nadbałtyckich (tzw. Pierścień Bałtycki), jak i w Grupie Wyszehradzkiej.

Polska niemal całkowicie uzależniona jest od importu ropy naftowej. Z Rosji pochodzi aż 94,5% dostaw (reszta z rejonu Morza Północnego i krajów arabskich). Nie jesteśmy w stanie zmienić importochłonności polskich rafinerii, ale zbudowana jeszcze w latach 70. infrastruktura pozwala na zróżnicowanie kierunków zaopatrzenia. Ropa może płynąć do Polski rurociągiem “Przyjaźń” z Rosji poprzez Białoruś, a także drogą morską poprzez Port Północny w Gdańsku i dalej rurociągiem Pomorskim do rafinerii w Płocku. Możliwości przeładunkowe Naftoportu na poziomie 33 mln t przy obecnej konsumpcji polskich rafinerii dają możliwość świadczenia usług przeładunkowych także stronom trzecim. Atrakcyjność cenowa dostaw ze wschodu spowodowała, że obecnie obie największe polskie rafinerie w całości przestawiły się na rafinację rosyjskiej ropy typu Ural.

Znaczne uzależnienie od importu charakteryzuje też sektor gazowy. Import stanowi tutaj ok. 68% zużywanego obecnie przez krajowych odbiorców gazu, przy czym import z Rosji pokrywa 53% krajowego zużycia, z Ukrainy 8%, z Norwegii 4% i z Niemiec 3%. Przy zintensyfikowaniu prac poszukiwawczych istnieją możliwości zwiększenia wydobycia gazu ziemnego z rodzimych złóż. Optymiści głoszą pogląd, że możemy być pod względem zaopatrzenia w gaz nawet samowystarczalni.

Najlepiej zabezpieczeni są odbiorcy energii elektrycznej. Na koniec 2003 r. w polskim systemie elektroenergetycznym moc zainstalowana wnosiła 35406 MW, zaś moc osiągalna - 34230 MW, przy maksymalnym wykorzystaniu zainstalowanej mocy na poziomie 64-65%. Jednak stan sieci dystrybucyjnej na terenach wiejskich, zwłaszcza na obszarze tzw. ściany wschodniej wykazuje liczne słabości i niedomagania. Przeprowadzone w latach 1993-2001 inwestycje w podsektorze wytwarzania energii elektrycznej poprawiły niezawodność; ograniczono także negatywny wpływ na środowisko oraz koszty funkcjonowania. W 2002 r. wzrost kosztów wyniósł 8,6%, w 2003 - 4,9%, natomiast w I kwartale 2004 - porównując do analogicznego okresu roku poprzedniego - zanotowano spadek kosztów o 1,3%. W 2002 wynik finansowy brutto całego sektora energetycznego wyniósł 860 mln zł, w 2003 zwiększył się do 7 mld 484 mln zł. W 2002 zyski osiągnęły tylko dwie branże: wytwarzanie i dystrybucja energii elektrycznej - 664 mln zł brutto i rafineryjna - 798 mln zł brutto. W pozostałych trzech branżach wykazano stratę. W 2003 r. wszystkie branże energetyczne były już rentowne.

Górnictwo węgla kamiennego
W Polsce na koniec 2003 r. funkcjonowało 40 kopalń, zaś produkcja węgla - liczona jako suma wydobycia i pozyskania ze składowisk powierzchniowych - wyniosła, według statystyk GUS, 102,3 mln t, sprzedano natomiast 98,5 mln t. Strata bez uwzględnienia skutków ustawowego umorzenia zadłużenia wyniosła -3 mln 983 tys. zł, natomiast po uwzględnieniu księgowych zapisów skutków umorzenia zadłużenia, wynik finansowy ustalił się na poziomie 9 mln 239 tys. zł. Realizacja programu reformy górnictwa doprowadziła w latach 1998-2002 m.in. do ograniczenia mocy wydobywczych o 8,4 mln t i zmniejszenia zatrudnienia o 106,9 tys. osób. W latach 1998-2002 (z wyjątkiem 2001) wyniki finansowe górnictwa węgla kamiennego były ujemne, jednak poziom strat ulegał systematycznemu zmniejszaniu. W tym czasie (5 lat) reforma górnictwa węgla kamiennego pochłonęła 6,5 mld zł (wobec zakładanych 7 mld zł) z budżetu państwa; najwięcej, bo ponad 4 mld zł, kosztowała restrukturyzacja zatrudnienia.

Elektroenergetyka
Na koniec 2003 r. w skład sektora elektroenergetyki wchodziły 104 podmioty gospodarcze zatrudniające powyżej 49 osób. W tym 17 elektrowni lub zespołów elektrowni, 28 elektrociepłowni lub zespołów elektrociepłowni oraz 6 elektrowni bądź zespołów elektrowni wodnych, a także 80 mniejszych elektrociepłowni lokalnych niekiedy wydzielonych z dużych zakładów przemysłowych. W 2003 r. działało 25 spółek dystrybucyjnych, z czego obecnie skonsolidowane zostały 4 grupy (poznańska ENEA, dolnośląska EnergiaPRO, krakowski ENION, gdańska ENERGA).

Podstawowe dane polskiego systemu elektroenergetycznego w 2003 r.: moc zainstalowana ogółem 35406 MW, moc osiągalna 34230 MW, maksymalne roczne zapotrzebowanie mocy 23288 MW. Produkcja energii elektrycznej ogółem brutto w elektrowniach zawodowych i przemysłowych wyniosła 151792 GWh, z czego 94,7% przypadło na elektrownie zawodowe. Zużycie energii elektrycznej w kraju wyniosło 141631 GWh. Przychody z całokształtu działalności elektroenergetyki wyniosły 73031,5 mln zł, zaś wynik finansowy netto 1332 mln zł. Dotychczas sprywatyzowano 4 elektrownie systemowe (PAK, Rybnik, Połaniec, i Skawina), a także dwie spółki dystrybucyjne (GZE SA i STOEN SA) oraz 10 elektrociepłowni zawodowych (m.in. EC Kraków, Elektrociepłownie Warszawskie, wrocławska Kogeneracja, Zespół Elektrociepłowni Poznańskich, Zespół Elektrociepłowni Wybrzeże, EC Zielona Góra, EC Toruń, EC Będzin). Łączna moc zainstalowana w sprywatyzowanych elektrowniach i elektrociepłowniach zawodowych stanowi dzisiaj 1/4 mocy całego polskiego systemu elektroenergetycznego. W 2004 r., w wyniku utworzenia specjalnego “zasobu energetycznego Skarbu Państwa”, powołano do życia holding BOT - Górnictwo i Energetyka SA -jednoosobową spółkę SP. Wniesiono do niego po 69% akcji elektrowni: Bełchatów, Turów i Opole, a także KWB Bełchatów i Turów. Natomiast z Polskich Sieci Elektroenergetycznych SA wydzielono spółkę PSE Operator, jako operatora systemu przesyłowego.

Gazownictwo
Dominującym podmiotem tego sektora w 2003 r. było Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo SA, funkcjonujące jako jednoosobowa spółka Skarbu Państwa. W ramach grupy kapitałowej PGNiG działało 6 regionalnych spółek dystrybucyjnych, które obsługiwały ponad 96% rynku gazu w Polsce. W tym czasie sprzedaż gazu w Polsce w przeliczeniu na gaz wysokometanowy kształtowała się na poziomie 12488 mln m sześc. Produkcja sprzedana firm sektora zatrudniających powyżej 49 osób miała wartość w 2003 r. 10290,5 mln zł, zaś wynik finansowy netto wyniósł 337,8 mln zł. W lipcu 2004 r. został zgodnie z dyrektywami unijnymi wydzielony ze struktury PGNiG, ale całkowicie zależny kapitałowo operator systemu przesyłowego, natomiast we wrześniu 2004 r. w spółkach dystrybucyjnych dokonano oddzielenia działalności dystrybucyjnej od obrotu gazem. Do 2006 r. odłożono realizację wydzielenia spółki poszukiwawczo-wydobywczej. Operator systemu przesyłowego ma przejść pod kontrolę Skarbu Państwa.

Paliwa płynne
W tym sektorze w 2003 r. działało 7 rafinerii (obecnie po postawieniu w stan upadłości Rafinerii Nafty Glimar - 6) przerabiających łącznie 17-18 mln t ropy naftowej rocznie, Przedsiębiorstwo Eksploatacji Rurociągów Naftowych “Przyjaźń” SA, odpowiedzialne za przesył ropy naftowej oraz Przedsiębiorstwo Przeładunku Paliw Płynnych Naftoport Sp. z o.o., obsługujące morskie przeładunki ropy na terenie Portu Północnego w Gdańsku, a także ok. 7 tys. stacji paliw, wśród których dominują stacje należące do PKN Orlen.

Zainicjowana została konsolidacja sektora w dwóch ośrodkach: PKN Orlen i Grupy Lotos. Nadzór nad restrukturyzacja sektora, procesem prywatyzacji oraz monitorowaniem bezpieczeństwa dostaw na polski rynek surowców i paliw płynnych sprawuje Nafta Polska SA.
Produkcja sprzedana sektora w 2003 r. przez podmioty zatrudniające powyżej 49 pracowników wyniosła 20950,1 mln zł, przy wyniku finansowym netto 1276,3 mln zł. W związku z przygotowywaną prywatyzacją Grupy Lotos, PERN “Przyjaźń” został desygnowany do roli państwowego strategicznego właściciela w Naftoporcie.

Ciepłownictwo
Polskie ciepłownictwo cechuje duże zróżnicowanie, tak pod względem form organizacyjno-prawnych, jak i własnościowych. Są więc spółki akcyjne, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, przedsiębiorstwa państwowe, przedsiębiorstwa komunalne, gminne zakłady budżetowe, związki komunalne gmin i firmy całkowicie prywatne. Trzeba jednak zauważyć, że ponad 90% przedsiębiorstw jest jednak własnością samorządów lokalnych, zaś jedynie 2,5% to przedsiębiorstwa państwowe. To jedyna branża nie objęta żadnym rządowym programem prywatyzacji, konsolidacji czy przekształceń strukturalnych. Jest niczym ubranie szyte na miarę, które rośnie razem z dzieckiem.

Ocenia się, że działalnością ciepłowniczą zajmuje się w Polsce ponad 8 tys. podmiotów, z czego blisko 90% czyni to na własne potrzeby. W 2003 r. 885 przedsiębiorstwa posiadało koncesję prezesa URE na działalność ciepłowniczą, pozostałe podmioty nie posiadały koncesji, gdyż operowały mocami poniżej 1 MW. Koncesjonowane przedsiębiorstwa dostarczają ponad 80% całkowitej produkcji ciepła w Polsce. Moc zainstalowana szacowana jest na 68 tys. MWt, zaś moc osiągalna 65 tys. MWt. Co istotne, 1/3 całego potencjału ciepłowniczego skoncentrowana jest w dwóch regionach: na Śląsku i na Mazowszu. Produkcja ciepła kształtuje się w ostatnich latach na zbliżonym poziomie 490 TJ. Prawie 2/3 krajowej produkcji ciepła wytwarzają elektrownie i elektrociepłownie należące zarówno do energetyki zawodowej, jak do przemysłu, pracujące w 80% na węglu kamiennym. Ta tendencja utrzymuje się od lat. Rok 2003 był punktem zwrotnym w polskim ciepłownictwie - po raz pierwszy od lat branża odnotowała zysk. Rentowność wynosiła 1,3%.

Dokończenie znajdziesz w wydaniu papierowym. Zamów prenumeratę miesięcznika ENERGIA GIGAWAT w cenie 108 zł za cały rok, 54 zł - za pół roku lub 27 zł - za kwartał. Możesz skorzystać z formularza, który znajdziesz tutaj

Zamów prenumeratę