Jeśli w Polsce w ciągu najbliższego ćwierćwiecza udałoby się wybudować nawet dwie elektrownie jądrowe, to polska gospodarka nie zrezygnuje z produkcji energii elektrycznej w oparciu o węgiel brunatny.

Energia elektryczna otrzymywana z węgla brunatnego jest najtańsza. Decyduje o tym zarówno koncentracja wydobycia, jak i koncentracja wytwarzania energii oraz bezpośrednie sąsiedztwo zakładów wydobywczych i elektrowni, skutkujące minimalnymi kosztami transportu paliwa. Elektrownie pracujące na węglu brunatnym zaliczają się do największych w Polsce. Ich łączna moc zainstalowana wynosi 8924 MW, co stanowi 25,2% całkowitej mocy zainstalowanej w krajowym systemie elektroenergetycznym.

Z węgla brunatnego uzyskuje się ok. 34% całkowitej produkcji energii elektrycznej, co oznacza wyższą niż przeciętna efektywność wytwarzania energii w elektrowniach pracujących na węglu brunatnym i powoduje, że jest ona o ok. 30% tańsza niż produkowana w elektrowniach zawodowych pracujących na bazie węgla kamiennego.

Po zjednoczeniu Niemiec pojawiła się teza mówiąca o anachroniczności tego paliwa, popierana informacjami o likwidacji starych kopalń we wschodniej części dawnej NRD. Tymczasem w 2004 r. Niemcy wydobyły i skonsumowały blisko 182 mln t węgla brunatnego, czyli prawie trzy razy tyle, co Polska (61 mln t). W Europie producentami węgla brunatnego są także: Grecja - ok. 70 mln t, Czechy - 49 mln t, Rumunia i Serbia - po 32,5 mln t, Bułgaria - 24 mln t, Węgry - 12 mln t, Słowenia - 5 mln t, Słowacja – 3 mln t i Czarnogóra – 1,6 mln t.

437 mln t w całej Europie
Górnictwo węgla brunatnego w Europie eksploatuje złoża metodami odkrywkowymi, stosując wysoko wydajne technologie ciągłe. Roczne wydobycie sięga 437 mln t, co stanowi ok. 40% światowego wydobycia. Węgiel brunatny wykorzystywany jest głównie do produkcji energii elektrycznej i odgrywa znaczącą rolę w bilansie zużycia nośników energii krajów Europy środkowej i południowej.

Struktura zużycia nośników energii wskazuje, że większość nowych członków Unii Europejskiej opiera gospodarkę paliwowo-energetyczną o własne zasoby paliw stałych, w przeciwieństwie do krajów „starej” Unii, gdzie dominują paliwa płynne, gaz i energia jądrowa. Węgiel brunatny w krajach Europy centralnej i południowej jeszcze przez wiele lat będzie wydobywany z rodzimych zasobów, bazując na własnym potencjale i doświadczeniu. Na tym tle może dochodzić do konfliktów wewnątrz Wspólnoty, pomiędzy starymi i nowymi państwami. Unia będzie usiłowała wypływać na gospodarki poszczególnych krajów i narzucać modny w Europie Zachodniej gazowy model gospodarki energetycznej.

W sytuacji wyjątkowego oddziaływania polityki na ceny i zakres dostaw gazu ziemnego, węgiel brunatny, jako paliwo o charakterze lokalnym, jest nośnikiem wyjątkowo „zaimpregnowanym” na humory polityków czy giełdowe nastroje. W nowe moce wytwórcze oparte na węglu brunatnym inwestują w Niemczech RWE i Vattenfall-Europe, a także PPC w Grecji i BOT GiE w Polsce. Stosowane są wysoko wydajne kotły fluidalne, pracujące na parametrach nadkrytycznych, przystosowane do opalania węglem brunatnym.

Jak jest u innych?
W Bułgarii rządowy program restrukturyzacji przemysłu węglowego, przyjęty w 2000 r., przewiduje urentownienie i prywatyzację sektora, w tym także likwidację nierentownych zakładów. Górnictwo odkrywkowe ma stać się bazą surowcową dla energetyki, a główna rola przypadnie zagłębiu Marica-Wschód, skąd ma pochodzić 30-35% produkcji energii elektrycznej. Zakłada się, że działające kopalnie dostarczą w 2005 r. 26,5 mln t, z czego 23,6 mln przypadnie na węgiel brunatny. Największa z nich, odkrywkowa kopalnia węgla brunatnego Marica-Iztok, zapewnia 83% krajowego wydobycia. Węgiel brunatny w 89% przeznaczony jest do produkcji energii elektrycznej. Rozwój sektora elektroenergetycznego Bułgarii określają ramy obowiązującej strategii energetycznej państwa oraz ustawa energetyczna.

W Czechach wydobycie paliw stałych w 2004 r. wyniosło ogółem 66,4 mln t, z czego na węgiel brunatny przypadło 48,8 mln, a na węgiel kamienny 17,6 mln. Wydobyciem węgla brunatnego zajmują się trzy spółki. Największy udział ma spółka SD a.s. (Severoceske Doly), eksploatująca złoża w Północnoczeskim Zagłębiu Węglowym. W 2004 r. kopalnie tej spółki wydobyły 22 mln t węgla brunatnego, co stanowiło 45,1% ogólnego wydobycia. Druga spółka – MUS a.s. (Mostecka Uhelna Spolecnost), z wydobyciem na poziomie 15,8 mln t, wydobywa węgiel w Zagłębiu Mosteckim, a trzecia - SU a.s. (Sokolovska Uhelna) działa w Zagłębiu Sokołowskim. Węgiel brunatny wydobywa także kopalnia Kohinoor (464 tys. t) oraz kopalnia Hodonin (450 tys. t). Planuje się rozbudowę w elektrowni węglowej Pocerady i modernizację elektrowni Tusimice II. Ceny energii elektrycznej dla gospodarstw domowych w Czechach uważane są za najniższe w całej UE.

Grecja wydobywa wyłącznie węgiel brunatny o niskiej wartości opałowej. W 2004 r. wydobycie wyniosło 69,9 mln t i było o 2,5% większe niż w roku poprzednim. Prawie całość węgla zużywana jest w elektrowniach zawodowych, a tylko niewielka część jest brykietowana. W 2004 r. wyprodukowano 184,6 tys. t brykietów. Węgiel zużywany jest w elektrowniach należących do koncernu PPC SA. Elektrownie tego koncernu wyprodukowały 32,6 TWh energii elektrycznej z węgla brunatnego, co oznacza wzrost o 2,9% w stosunku do poprzedniego roku. Prowadzona jest budowa nowej kopalni węgla brunatnego Mavropigi, która będzie dostarczać węgiel do elektrowni Ptolemais. Powzięto też decyzję o budowie nowej elektrociepłowni w pobliżu Aten. W Grecji 68% nośników energii stanowi węgiel brunatny, 16,5% gaz ziemny, 5,5% olej opałowy, a 10% energia wodna. Całkowita moc zainstalowana w greckich elektrowniach pracujących na węglu brunatnym to 5285 MW.

W Serbii są dwa zagłębia węgla brunatnego. Największe z nich, Kolubara, dostarcza rocznie 27 mln t (drugie 5,5 mln t). 90% całkowitego wydobycia przeznacza się do produkcji energii elektrycznej. Energia elektryczna wyprodukowana w oparciu o węgiel brunatny stanowi 67% całej produkcji krajowej. Reszta otrzymywana jest w elektrowniach wodnych.

W Czarnogórze węgiel brunatny wydobywany jest z dwóch małych odkrywek o łącznym wydobyciu 1,6 mln t, skąd trafia do pobliskiej elektrowni Pljevlia o mocy 210 MW. Oprócz niej w Czarnogórze pracują jeszcze dwie elektrownie wodne o łącznej mocy 732 MW.

W Niemczech wzrostowi zużycia gazu ziemnego, energii wodnej produkcji energii wiatrowej w ub.r. towarzyszył spadek zużycia węgla i energii jądrowej. Mimo to nastąpił nieznaczny wzrost zużycia węgla brunatnego. W ogólnym zużyciu energii pierwotnej w Niemczech węgiel brunatny stanowi 11,5%. Wydobycie węgla brunatnego w 2004 r. wyniosło 182 mln t i było o 1,6% większe w porównaniu z rokiem 2003. Wprawdzie wydobycie w Zagłębiu Środkowoniemieckim zmniejszyło się o 8% i wyniosło ok. 20 mln t, ale za to kopalnie Zagłębia Łużyckiego wydobyły 59 mln t, czyli o 3% więcej niż w 2003 r. O tyle samo wzrosło wydobycie w największym Zagłębiu Nadreńskim, które dostarczyło ok. 100 mln t węgla brunatnego. Najmniejszy udział ma Zagłębie Helmstedt z wydobyciem 2,4 mln t. Dostawy węgla brunatnego do elektrowni zawodowych wyniosły 167,3 mln t i były o 1% większe niż w 2003 r. Dostawy do elektrowni stanowiły 92% całkowitego wydobycia węgla brunatnego. Udział energii elektrycznej z węgla brunatnego był nieco większy niż w poprzednim r. i stanowił 27% całkowitej produkcji energii elektrycznej w Niemczech.
W Zagłębiu Nadreńskim koncern paliwowo-energetyczny RWE realizuje założenia budowy energooszczędnych bloków typu BOA o mocy 1000 MW każdy. Z kolei w Zagłębiu Łużyckim koncern paliwowo-energetyczny Vattenfall-Europe zwiększa produkcję węgla brunatnego. Jedna z kopalń odkrywkowych, czasowo unieruchomiona, wznowi wydobycie w 2010 r. Planowana jest także rozbudowa elektrowni Boxberg poprzez zainstalowanie dodatkowego bloku 660 MW o sprawności 43,5%. Nowa jednostka ma być uruchomiona w 2010 r. W rejonie Hamburga planuje się budowę elektrowni o mocy 750 MW opalanej węglem przy sprawności eksploatacyjnej 47,5%. Nowy obiekt powinien rozpocząć pracę w 2011 r.

W Rumunii w zagłębiu Jiu, stanowiącym główny region wydobycia węgla brunatnego działają trzy kombinaty paliwowo-energetyczne utworzone w 2004 r. Są to: Energetical Complex Rovinari SA, Energetical Complex Turceni SA i Energetical Complex Craiova SA. Wydobycie węgla brunatnego w 2004 r. wyniosło 32,5 mln t i było o blisko 8 % większe niż rok wcześniej. Oprócz lignitu eksploatowanego odkrywkowo wydobywany jest również tzw. twardy węgiel brunatny, głównie w małych kopalniach podziemnych. Wydobycie twardego węgla wyniosło 3,4 mln t i było o 11% mniejsze niż w 2003, co wiąże się z realizacją ogólnego programu restrukturyzacji nierentownych zakładów. Węgiel brunatny przeznaczany jest wyłącznie do produkcji energii elektrycznej. Ogólna moc zainstalowana elektrowni zawodowych w Rumunii wynosi 11133 MW, z czego na elektrownie opalane węglem brunatnym przypada 55%.

Na Słowacji węgiel brunatny (tzw. twardy) wydobywany jest w małych kopalniach podziemnych. Jedna z trzech obecnie czynnych kopalń przeznaczona jest do likwidacji. Wydobycie węgla nie przekraczało w 2004 r. 3 mln t, a do 2010 r. zakłada się zmniejszenie wydobycia do 2,5 mln t. Utworzona w 1996 r. spółka węglowa HBP-Previdza należy w 97% do załogi i dostarcza 65% krajowego wydobycia węgla. Węgiel brunatny nie odgrywa istotnej roli w energetyce słowackiej, gdyż podstawowa dla gospodarki ilość energii elektrycznej produkowana jest w dwóch elektrowniach jądrowych.

W Słowenii w 2004 r. dwie podziemne kopalnie węgla brunatnego wydobyły 4,8 mln t, z czego na kopalnię Velenje przypada 4 mln t, zaś reszta na przewidziana jest do zamknięcia w latach 2007-2009. Kopalnia Trbovlje Kopalnia Velenje zawarła 10-letni kontrakt na dostawę 4 mln t węgla rocznie do elektrowni Sostnj.

Na Węgrzech węgiel powoli traci na znaczeniu. W 2004 r. wydobycie węgla brunatnego wyniosło 11,8 mln t i było o 12 % mniejsze niż w 2003 r. W ub.r. ponad 70% całkowitego wydobycia węgla pochodziło z dwóch kopalń odkrywkowych: Visonta i Bükkabrany. Węgiel z tych kopalń dostarczany jest do elektrowni Matra. Elektrownie opalane węglem dostarczyły 25,3% całej wyprodukowanej na Węgrzech energii elektrycznej. Oprócz dwóch elektrowni Matra, pozostałe elektrownie pracujące na węglu brunatnym przewidziane są do przebudowy na inne rodzaje paliwa, bądź też zostaną zamknięte.

Polska constans
W bilansie zużycia nośników energii w Polsce dominują paliwa stałe, których udział w 2004 r. stanowił 68%, z czego na węgiel brunatny przypada 15% całkowitego zużycia. Węgiel brunatny wydobywany odkrywkowo praktycznie w całości wykorzystywany jest do produkcji energii elektrycznej. W 2004 r. wydobycie tego paliwa wyniosło 61,1 mln t i od wielu lat utrzymuje się na podobnym poziomie. Pięć elektrownii pracujących na węglu brunatnym (Pątnów, Adamów, Konin, Turów i Bełchatów) o łącznej mocy 8900 MW wyprodukowało w 2004 r. 52,5 TWh energii elektrycznej, co stanowiło 33,8% udziału energii elektrycznej w produkcji ogółem. Prognozy bilansów energii dla Polski do 2025 r. wskazują, że zapotrzebowanie sektora elektroenergetycznego na węgiel brunatny będzie zbliżone do obecnego poziomu z lekką tendencją wzrostową.

Udostępniane są kolejne złoża węgla brunatnego. Kopalnia Bełchatów SA otwiera nową odkrywkę Szczerców. Wydobycie węgla spodziewane jest tu na przełomie 2007 i 2008 r. Docelową zdolność wydobywczą - na poziomie 36 mln t - odkrywka ta osiągnie ok. 2015 r. W Zagłębiu Konińskim prowadzone są roboty górnicze i odwodnieniowe w odkrywce Drzewce, która będzie dostarczać 3 mln t węgla brunatnego rocznie. Pierwsze wydobycie węgla planowane jest jeszcze w tym roku. Projektowane są dalsze dwie odkrywki w tym zagłębiu. Kopalnia Konin udostępni złoże Tomisławice, a Kopalnia Adamów nową odkrywkę Koźmin-Północ. Obie kopalnie dostarczają węgiel do pobliskich elektrowni. Zarówno Elektrownia Bełchatów, jak i Elektrownia Pątnów prowadzą budowę nowoczesnych bloków energetycznych: Bełchatów 840 MW i Pątnów II 464 MW.

Dokończenie znajdziesz w wydaniu papierowym. Zamów prenumeratę miesięcznika ENERGIA GIGAWAT w cenie 108 zł za cały rok, 54 zł - za pół roku lub 27 zł - za kwartał. Możesz skorzystać z formularza, który znajdziesz tutaj

Zamów prenumeratę