Z obawy przed ingerencją wrogiego kapitału z państw trzecich: przedsiębiorstwa gazownicze nie muszą wyprzedawać majątku sieciowego

Model ITO uchroni zintegrowane pionowo przedsiębiorstwa gazownicze przed koniecznością wyprzedaży majątku sieciowego. Parlament Europejski przyjął propozycję dyrektywy, która ma otworzyć wewnętrzny rynek gazu na konkurencję i wzmocnić prawa konsumentów oraz pozycję krajowych regulatorów. Propozycje rozdziału działalności sieciowej i handlowej nie idą jednak tak daleko, jak w przypadku sektora elektroenergetycznego. Projekt dopuszcza pod określonymi warunkami możliwość zachowania własności majątku sieciowego przez zintegrowane przedsiębiorstwa gazownicze. Intensywne negocjacje Parlamentu Europejskiego z Radą i Komisją Europejską zakończyły się uzgodnieniem zmodyfikowanej propozycji dotyczącej wymogów rozdziału działalności. Parlament przystał na kompromis, który zakłada możliwość tworzenia "niezależnych operatorów przesyłowych" (ang. independent transmission operators, ITO). Ta propozycja, dość podobna do propozycji "trzeciej drogi" proponowanej przez koalicję ośmiu krajów członkowskich (Austrię, Bułgarię, Francję, Niemcy, Grecję, Luksemburg, Łotwę i Słowację), dopuszcza utrzymanie własności sieci przesyłowych przez przedsiębiorstwo zintegrowane pionowo, jeśli zarządzanie nimi spoczywa w rękach operatora przesyłowego i jest wzmocnione przez dodatkowe instrumenty nadzoru regulacyjnego. W wersji przyjętej przez Parlament, państwa członkowskie będą miały zatem możliwość wyboru miedzy pełnym rozdziałem właścicielskim, a modelem ITO.


ITO - co to takiego?

Zgodnie z tym modelem, zintegrowane pionowo przedsiębiorstwa gazownicze będą mogły utrzymać własność sieci przesyłowych, pod warunkiem, że przekażą zarządzanie nimi w ręce niezależnego operatora przesyłowego (ITO), którego niezależność gwarantowana byłaby poprzez:
• - niezależnego zarządcę, który powinien działać na rzecz zachowania wartości aktywów operatora systemu przesyłowego, a jednocześnie zachować niezależność operatora od przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo,
• - organ nadzorczy, odpowiedzialny za podejmowanie decyzji, które mogą mieć istotny wpływ na wartość majątku wspólników operatora systemu przesyłowego, w którego składzie znaleźliby się przedstawiciele zintegrowanego pionowo przedsiębiorstwa gazowniczego, akcjonariuszy osób trzecich, operatora systemu przesyłowego oraz zarządcy,
• - program zgodności, który określa środki podejmowane, by zapewnić eliminację działań dyskryminacyjnych,
• - urzędnika odpowiedzialnego za zgodność, który odpowiadać będzie za monitorowanie realizacji programu zgodności.
•
Nie później niż pięć lat po wejściu w życie dyrektywy nowa agencja regulacyjna przedstawi szczegółowe sprawozdanie opisujące, w jakim zakresie wymogi dotyczące wydzielenia, zapewniły pełną i skuteczną niezależność operatorów systemów przesyłowych.


Ochrona przed ingerencją krajów trzecich

Posłowie poparli propozycję Komisji Europejskiej, która zapobiega możliwości przejęcia kontroli nad systemami przesyłowymi UE przez kraje trzecie, chyba że Wspólnota zawarła porozumienie, mające na celu ustanowienie wspólnych ram inwestycji w sektorze energii i otwarcie rynku energii dla krajów trzecich, jak również dla przedsiębiorstw mających siedzibę na obszarze Unii Europejskiej.


Prawa odbiorców

Posłowie wzbogacili propozycje Komisji Europejskiej o zapisy, które umacniają w swych prawach najsłabszych uczestników rynku, czyli konsumentów. Klienci powinni mieć m.in:
• prawo do odstąpienia od umowy z dostawcą gazu bez dodatkowych opłat,
• prawo do odszkodowania, jeśli nie są dotrzymywane określone standardy obsługi klienta (np. błędnie skalkulowane lub opóźnione rachunki za gaz),
• dostęp do informacji o swoich prawach oraz procedurach odwoławczych za pośrednictwem stron internetowych dostawców gazu,
• prawo do informacji, co najmniej raz na kwartał, o rzeczywistym zużyciu gazu oraz o jego kosztach.
Dodatkowo, państwa członkowskie powinny zapewnić rozpowszechnienie inteligentnych liczników zużycia gazu w ciągu 10 lat od wejścia w życie dyrektywy.


Ochrona najwrażliwszych

Posłowie upominają się także o interesy szczególnie wrażliwych odbiorców i apelują o podjecie działań, które doprowadzą do realnego zmniejszenia liczby odbiorców pozostających w kręgu „ubóstwa energetycznego”. Ubóstwo energetyczne oznacza sytuację, kiedy odbiorca będący gospodarstwem domowym nie może pozwolić sobie na ogrzanie gospodarstwa domowego do odpowiedniego poziomu temperatury ustalanego w oparciu o poziomy zalecane przez Światową Organizację Zdrowia. Przedsiębiorstwa gazownicze będą mogły wprowadzać cenniki, w których taryfy wzrastają wraz z rosnącym poziomem zużycia. Takie cenniki, w połączeniu z wprowadzeniem inteligentnych liczników, mają przyczynić się do promowania wydajnego wykorzystania energii i jak najniższych kosztów dla gospodarstw domowymi, w szczególności gospodarstw domowych dotkniętych „ubóstwem energetycznym”. W polskich realiach ogrzewanie mieszkania przy pomocy indywidualnej instalacji gazowej traktowane jest jako rodzaj luksusu i widoczna oznaka zamożności przy znacznym odsetku gospodarstw domowych, które mają problemy z regularną zapłatą za gaz używany jedynie do przygotowania posiłków i ciepłej wody do celów kąpielowych. Szczytna idea pomocy i ochrony najuboższych spotyka się z twardymi realiami gospodarki rynkowej i będzie musiała zostać skonfrontowana z zakazem subsydiowania skrośnego. Bowiem tani gaz dla rodzin zagrożonych „ubóstwem energetycznym” będzie musiał zostać dofinansowany. Europarlamentarzyści nie wskazali jednak, przez kogo. Dotyczy to zwłaszcza nowych i najbiedniejszych członków Unii Europejskiej. Nie tylko Polski, ale Czech, Słowacji, Węgier, Rumunii, Bułgarii, Litwy, Łotwy czy Estonii, gdzie opłaty za mieszkanie, energię elektryczną, gaz czy zakup elementarnych racji żywnościowych przekracza wielkość najniższych gwarantowanych płac czy zasiłków.


Solidarność energetyczna i współpraca regionalna

Państwa członkowskie powinny wspierać integrację rynków krajowych i współpracę operatorów sieci na szczeblu europejskim i regionalnym. Posłowie uważają, że inicjatywy regionalne stanowią konstruktywny etap pośredni, umożliwiający poprawę funkcjonowania wewnętrznego rynku gazu ziemnego oraz harmonizację dostępu i zasad w konkretnym regionie lub utworzenie regionalnej struktury przesyłowej. Inicjatywy te pozwolą – w zamyśle euroustawodawcy - na bardziej skuteczne zarządzanie siecią, ułatwią także wymianę transgraniczną oraz nowe inwestycje. Aby zwiększyć bezpieczeństwo dostaw w duchu solidarności, państwa członkowskie powinny blisko współpracować, zwłaszcza w przypadku kryzysu dostaw energii. Za podstawę tej współpracy powinna służyć dyrektywa Rady 2004/67/WE z dnia 26 kwietnia 2004 r. dotycząca środków zapewniających bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego. A więc dokument nie pierwszej już daty, pochodzący z czasów, gdy nie było jeszcze w powszechnym użyciu pojęcie „europejskiej solidarności energetycznej”, ale na tyle uniwersalny, że dający podstawy skutecznych działań także w nowych dynamicznie zmieniających się warunkach.