18 lutego 1905 r. w Krakowie przy ul. Wawrzyńca uruchomiono pierwszą Elektrownię Miejską w Krakowie (notabene: krakowskie Podgórze – wówczas oddzielne miasto - miało prąd elektryczny jeszcze 5 lat wcześniej).

Już w XIX stuleciu mieszkańcy Krakowa byli świadkami „elektrycznych eksperymentów”. Latem 1880 roku, kiedy to cesarz Franciszek Józef odbywał podróż inspekcyjną po Galicji, Kraków powitał go wspaniałymi iluminacjami. Maszyn dynamo-elektrycznych wytwarzających prąd do zasilania lamp łukowych użyto również w 1883 r., gdy na rynku krakowskim obchodzono 200. rocznicę odsieczy wiedeńskiej.

Pierwszą stacjonarną elektrownią w Krakowie był tzw. Dom Machin, budynek stojący do dzisiaj na tyłach teatru im. J. Słowackiego, uruchomiony wraz z oddaniem do użytku teatru w 1893 roku. Teatr był pierwszym w Krakowie budynkiem oświetlanym elektrycznie.
Pod koniec XIX w. powstają też pierwsze, prywatne elektrownie, które zasilają fabryki i budynki użyteczności publicznej.

W 1900 r. w Krakowie pracuje 15 stacji blokowych o łącznej mocy 0,27 MW. W tym samym czasie, bo w latach 1899-1900 w Podgórzu które było wówczas samodzielnym miastem, przy ulicy Nadwiślańskiej 4 wybudowano jedną z pierwszych elektrowni w Galicji. Elektrownię otwarto 1 marca 1900 r. a jej moc wynosiła 0,6 MW.

W 1900 r., idąc z duchem czasu i wymaganiami postępu technicznego, Rada Miasta Krakowa podjęła decyzję w sprawie budowy własnej centralnej elektrowni, której zadaniem miało być wytwarzanie prądu nie tylko na rzecz budynków użyteczności publicznej, ale przede wszystkim na potrzeby mieszkańców miasta oraz zakładów przemysłowych. Budowę elektrowni usytuowanej na Kazimierzu u zbiegu ul. św. Wawrzyńca i Dajwór rozpoczęto 15 kwietnia 1904 r. a uruchomiona została 18 lutego 1905 r. a pierwszym dyrektorem elektrowni został inż. Kazimierz Gajczak.

Elektrownia wyposażona była w dwa agregaty po 300 KM, napędzane silnikami gazowymi. W pierwszym roku działalności krakowska elektrownia wyprodukowała ok. 250 tys. kWh energii elektrycznej. Dziś, gdy jedno gospodarstwo domowe zużywa rocznie ok. 3500 kWh, produkcja energii elektrycznej z 1905 r. starczyłaby dla ok. 70 rodzin.

Na początku elektrownia pracowała jako wspólne przedsiębiorstwo z Gazownią Miejską. Jej usamodzielnienie się nastąpiło 1 lipca 1908 r. W tym samym roku Elektrownia uzyskała osobowość prawną i została wpisana do rejestru handlowego jako Elektrownia Miejska w Krakowie.
W latach 1909-1913 w związku z rozszerzeniem się granic Krakowa, a tym samym wzrostem liczby jego mieszkańców (o ponad 50%) nastąpiła rozbudowa Elektrowni. Przystąpiono do instalacji nowych maszyn prądotwórczych oraz unowocześniania technologii produkcji energii.

W 1912 r. rozpoczął się proces przechodzenia Elektrowni z prądu stałego na prąd zmienny, dlatego też koniecznością stała się budowa nowych stacji transformatorowych oraz rozbudowa sieci. Wynikiem tych działań była m.in. budowa podstacji przetwornic przy ul. Łobzowskiej w Krakowie (40 metrów od siedziby naszej redakcji), której uruchomienie wywołało wiele sprzeciwów ze strony mieszkańców, żądających usunięcia „ryczącego potwora”. W związku ze stale rosnącym zapotrzebowaniem na energię elektryczną w miarę możliwości zwiększano moce produkcyjne elektrowni, która w 1925 r. osiągnęła moc 14 MW.

Nie tylko z Krakowa…
Od grudnia 1930 r. energia elektryczna pozyskiwana była również z Elektrowni Jaworzno. Energia ta pokrywała ówczesne zapotrzebowanie Krakowa, tj. ok. 21 mln kWh rocznie. W 1930 r. w związku z tym, że Kraków otrzymał uprawnienia rządowe na elektryfikację 30 gmin podmiejskich upoważniono Elektrownię Miejską do elektryfikacji m.in. Bronowic Wielkich, Prądnika Czerwonego, Olszy, Prokocimia i Borku Fałęckiego.
Jednym z ostatnich unowocześnień produkcji energii elektrowni krakowskiej była instalacja szwedzkiego turbogeneratora ASEA o mocy 10 MW, którą zakończono w 1940 r.

Oświetlenie uliczne
Jeszcze przed wybuchem I wojny światowej, tj. w 1913 r. na ulicach Krakowa instalowane są pierwsze lampy elektryczne, które zastępują oświetlenie gazowe. Najpierw oświetlone zostały ulice w obrębie Plant. Zainstalowano wówczas 287 lamp żarowych o mocy po 500 W. Następnie przystąpiono do oświetlenia pozostałych ulic miasta, a także sieci ulic i dróg w podmiejskich gminach. W 1939 r. Kraków posiadał
5279 lamp elektrycznych, a reflektory do iluminacji zabytków oświetlały m.in. Sukiennice i Wawel. Warto zaznaczyć, iż w tym czasie to właśnie Kraków uznawany był za jedno z najlepiej oświetlonych miast europejskich.

Elektrownia Miejska była przedsiębiorstwem dobrze zorganizowanym. Dzięki odpowiedniej polityce taryfowej należała do najbardziej dochodowych przedsiębiorstw miejskich. Oprócz podstawowej działalności, tj. wytwarzania, dostarczania i sprzedaży energii elektrycznej, elektrownia prowadziła poradnię, w której zachęcano do wykorzystywania urządzeń elektrycznych. Poradnia, funkcjonująca w latach międzywojennych przy ul. Szczepańskiej, organizowała pokazy stosowania elektrycznego sprzętu domowego, prowadziła ratalną sprzedaż urządzeń elektrycznych oraz szkoliła akwizytorów sprzedających grzejniki elektryczne.

Wojna
W czasie okupacji elektrownia pozostawała pod zarządem niemieckim i podporządkowana była gospodarce wojennej okupanta, który prowadził rabunkową eksploatację jej urządzeń. Ponadto elektrownia pracowała bez rezerw, co spowodowało katastrofalne przeciążenia wszystkich urządzeń prądotwórczych i sieciowych. Wstrzymano większość prowadzonych przez elektrownię inwestycji.

Wraz z wyzwoleniem nastąpiła intensywna odbudowa zniszczonych w skutek działań wojennych urządzeń Elektrowni Miejskiej i sieci energetycznych, m.in. linii przesyłowej z Jaworzna. Sama elektrownia szczęśliwie ocalała dzięki pracownikom, którzy w porę znaleźli i zabezpieczyli ładunki wybuchowe pozostawione przez Niemców w piwnicach budynków elektrowni.

Po wojnie
W 1947 r. Elektrownia Miejska została upaństwowiona i przejęta przez Zjednoczenie Energetyczne Okręgu Krakowskiego. W ramach nowej organizacji Elektrownia Krakowska zajmowała się wyłącznie produkcją energii elektrycznej natomiast powstały Okręgowy Zakład Elektryczny Krakowski, tzw. OZEK - przesyłem i rozdziałem energii elektrycznej oraz obsługą odbiorców.

W 1950 r. nastąpiła likwidacja Okręgowego Zakładu Elektrycznego Krakowskiego, z którego utworzony zostaje Zakład Sieci Elektrycznych Kraków – Miasto i Kraków – Teren. Elektrownia Krakowska zostaje włączona do struktur Zakładu Kraków – Miasto jako Dział Wytwarzania i w 1957 r. osiąga moc szczytową 22 MW. W 1958 r. powstaje Zakład Energetyczny Kraków – Miasto i Zakład Energetyczny Kraków – Teren.

W latach 1950–1960 w związku z rozbudową budownictwa mieszkaniowego
i budową potężnych zakładów przemysłowych m.in. Huty im. Lenina wzrosło zapotrzebowanie na energię elektryczną. Najintensywniejsza rozbudowa sieci i urządzeń energetycznych przypadła na okres realizacji planów: 6–letniego (1950-1955) i 5–letniego (1956–1960), w ramach których powstały nowe, potężne stacje transformatorowe 110/30/15 kV, m.in. Lubocza, która zasilała nie tylko kombinat i powstającą dzielnicę Nową Hutę, ale także okoliczne wsie.

Elektrociepłownia w Łęgu
Mimo stałej rozbudowy urządzeń energetycznych, deficyt mocy stale wzrastał, dlatego też w 1963 r. podjęta zostaje decyzja o budowie Elektrociepłowni w Łęgu. Pierwszy etap budowy rozpoczęto w 1968 r. Po dwóch latach do mieszkańców Krakowa popłynęło pierwsze ciepło. W 1971 roku powstaje Zespół Elektrociepłowni Kraków, na który składają cię Elektrociepłownia Kraków – Łęg w budowie, Elektrownia Dajwór oraz elektrownie wodne Dąbie i Przewóz. Te dwie ostatnie elektrownie pozostają w strukturze elektrociepłowni do 1976 roku.

ZE Kraków
W 1976 r. z połączenia Zakładu Energetycznego Kraków - Miasto i Zakładu Energetycznego Kraków - Teren powstaje Zakład Energetyczny Kraków obejmujący swym zasięgiem teren ówczesnego województwa krakowskiego i nowosądeckiego, tj. obszar 8 830 km kw.

Skala rozwoju energetyki krakowskiej w latach 1945–1976