Pełny tekst listu Komisji Europejskiej, informującego o wszczęciu oficjalnej procedury mającej na celu sprawdzenie czy kontrakty długoterminowe obowiązujące w polskiej energetyce nie zawierają elementów niedozwolonej pomocy publicznej, zawarty w oficjalnym dzienniku Unii Europejskiej jest obszerniejszy od najnowszego „Programu dla elektroenergetyki”, poddanego właśnie konsultacji społecznej przez rząd Kazimierza Marcinkiewicza.

Polski tekst tego pierwszego dokumentu liczy ponad 60 tysięcy znaków, podczas gdy ten drugi zamyka się w 50 tysiącach znaków.
Stanisław Poręba dyrektor Departamentu Bezpieczeństwa Energetycznego BOT Górnictwo i Energetyka jest daleki od katastroficznej wizji zwrotu przez elektrownie gigantycznych kwot uznanych za nieuprawnioną zdaniem UE - pomoc publiczną i w konsekwencji ich bankructwa. Ale sprawa jest poważna, trzeba ją przeciąć i zamknąć. Im szybciej – tym lepiej, bo problem KDT-ów przeszkadza już wszystkim.

- Musimy się jednak przyzwyczaić – mówi dyrektor Poręba - że biurokracja unijna jest biurokracją profesjonalną. To jest chłodna, beznamiętna machina, która - uruchomiona - nie przeoczy żadnego problemu i braku odpowiedzi na każde istotne pytanie, podczas gdy polska biurokracja jest – nie obrażając nikogo – jeszcze biurokracją amatorską, czasami niestaranną, podatną na stany pogody i w dużej mierze zależną od układu politycznego, od tego kto wygrywa wybory i przejmuje ster rządów. Nie da się ukryć, że kwestia rozwiązania KDT-ów jest już mocno spóźniona i mogła być załatwiona nieco wcześniej, jeszcze na etapie Traktatu Akcesyjnego.

Za ojca chrzestnego polskich kontraktów długoterminowych uchodzi Jerzy Łaskawiec, przez wiele lat dyrektor i prezes Zarządu Elektrowni Turów, a obecnie prezes BOT Górnictwo i Energetyka.
„Turów” był powszechnie atakowany przez Czechów i Niemców za degradację środowiska. Międzynarodowa prasa pisała wprost i po części słusznie o „trójkącie śmierci”. Stanęliśmy więc przed dylematem likwidacji elektrowni i kopalni szkodzących środowisku czy też ich rehabilitacji w taki sposób aby sprostać wymaganiom ekologicznym. Pierwszy pomysł polegał na sfinansowaniu inwestycji ekologicznych energią elektryczną eksportowaną na rynek niemiecki. Ale Niemcy nie chcieli słyszeć o kupowaniu polskiej, rzekomo „brudnej” energii.

W takich okolicznościach pojawiła się koncepcja sfinansowania modernizacji kredytami bankowymi, zabezpieczonymi kontraktami długoterminowymi. Takie rozwiązanie podpowiedziały nam międzynarodowe firmy konsultingowe i było ono powszechnie wtedy akceptowane. Zresztą kontrakt – jako jedyny z obowiązujących - został podpisany przed podpisaniem przez Polskę umowy stowarzyszeniowej. Tak więc musi być traktowany z punktu widzenia prawa unijnego – jako stan zastany. Z kolei kontrakt elektrowni Opole został podpisany po fakcie, kiedy elektrownia była już gotowa - na wyraźne życzenie kredytujących dokończenie inwestycji banków – notabene wtedy jeszcze państwowych, które chciały mieć dodatkowe zabezpieczenie...

Dwa w jednym
Problem rozwiązania KDT-ów sprowadza się do dwóch kwestii: odszkodowania za przedterminowe rozwiązanie ważnych i legalnie zawartych umów oraz zrekompensowania kosztów, które będą konsekwencją przejścia w obrębie energetyki od naturalnego monopolu sieciowego do gospodarki rynkowej. O ile same KDT-y przez Unię Europejską traktowane są jako niedozwolona pomoc publiczna, subwencjonująca wytwarzanie, o tyle rekompensata kosztów osieroconych jest dopuszczalna i powszechnie akceptowana. Koszty osierocone to koszty wynikające z poczynionych inwestycji, a niemożliwe do odzyskania w wyniku funkcjonowania wolnego rynku. Zresztą nie jest to problem nowy i wyłącznie polski. Kwestia rekompensowania kosztów osieroconych pojawiła się po raz pierwszy w USA, dokładnie w Kalifornii, później przez nią przechodziły gospodarki europejskie: Wielka Brytania, Hiszpania, Portugalia, Irlandia.

- Kiedy zawieraliśmy pierwsze kontrakty, w Polsce nie było rynku energii, jej ceny były ustalane w sposób urzędowy. Dopiero po pewnym czasie pojawiły się taryfy zatwierdzane przez Urząd Regulacji Energetyki. Nie było więc punktu odniesienia – mówi prezes Łaskawiec - zresztą energetyka była wtedy bardzo rozdrobniona, działało w jej obrębie kilkadziesiąt niezależnych podmiotów. Dlatego też żadna z inwestycji nie byłaby możliwa bez KDT-ów. Dzisiaj realizowane są w Polsce dwie duże inwestycje (Bełchatów i Łagisza) zupełnie bez pomocy kontraktów długoterminowych. Jest to możliwe dlatego, że pojawiły się duże organizacje gospodarcze o charakterze koncernowym.

Stary projekt aktualne wytyczne
Pismo Komisji Europejskiej odnosi się do starego, nieaktualnego już projektu rozwiązania KDT-ów, przygotowanego jeszcze przez rząd prof. Marka Belki, ale opinie i wytyczne w nim zawarte są aktualne i będą pomocne przy rozwiązaniach projektowanych przez rząd Kazimierza Marcinkiewicza. Pierwotnie zakładano, że w zamian za dobrowolne odejście od KDT-ów, ich uczestnicy dostaną jednorazowe odszkodowania, na które wyemitowane zostaną specjalne obligacje. Kwoty te miały być weryfikowane i rozliczane w odniesieniu do cen rynkowych. Choć to koncepcja już nieaktualna to interesujące jest spojrzenie na to, kto ile mógłby dostać, i ile w sumie to by kosztowało: