|
Aktualności
|
|
Informacje
Numery
Numer 01/2009
Tatnieft’ i Basznieft’. Ropa z Tatarstanu i Baszkirii.
|
|
|
Tatnieft’ i Basznieft’ zajmują odpowiednio szóste i dziesiąte miejsce pod względem wydobycia ropy w Rosji. Obie firmy należą do średniej wielkości rosyjskich kompanii naftowych i ich sytuacja oraz stojące przed nimi wyzwania pod wieloma względami są do siebie podobne. Złoża Tatniefti znajdują się niemal wyłącznie na terytorium Tatarstanu, złoża Baszniefti w Baszkirii i kontrolowane są przez regionalną elitę władzy tych republik narodowych Federacji Rosyjskiej. Tatnieft’ i Basznieft’ są jednocześnie podstawą ich ekonomicznej autonomii wobec Moskwy.
|
W ostatnim czasie można jednak obserwować próby przejęcie kontroli nad Tatnieftią i Basznieftią przez firmy państwowe lub podmioty lojalne wobec Kremla. Największym problemem obu firm jest wyczerpywanie się ich tradycyjnych złóż i wzrost kosztów wydobycia ropy. Może to w najbliższych latach doprowadzić do znaczącego spadku ich produkcji.
Pozycja na rynku
W 2007 roku Tatnieft’ wydobyła 25,7 mln ton ropy (wzrost o 1,3%), a Basznieft’ 11,6 mln ton (spadek o 1%), co dało odpowiednio 5,2% i 2,3% całości rosyjskiego wydobycia tego surowca. Eksploatowane przez obie firmy złoża należą do najstarszych w Rosji, zagospodarowanie niektórych rozpoczęto jeszcze w latach 30. ubiegłego wieku. Obecnie w regionie nadwołżańskim, gdzie znajdują się niemal wszystkie złoża Tatniefti i Baszniefti, obserwowany jest spadek wydobycia i - zgodnie z prognozami - w najbliższych latach będzie on się w szybkim tempie pogłębiał.
Tatnieft’ i Basznieft’ są jedynymi znaczącymi rosyjskimi kompaniami naftowymi nie posiadającymi własnych rafinerii. W 1997 roku Tatnieft’ podjęła wprawdzie wspólnie ze spółką TAIF budową niewielkiej rafinerii w Niżniekamsku (o mocy 0,7 mln ton rocznie), ale po jej uruchomieniu powstał spór między akcjonariuszami, co doprowadziło do sprzedaży przez Tatnieft’ jego udziałów w projekcie. W rezultacie w 2005 roku kompania rozpoczęła budowę własnej rafinerii w Niżniekamsku o mocy planowanej 7 mln ton rocznie. Ponadto, firma posiada niewielki pakiet akcji w rafinerii w Moskwie oraz 37,5% akcji w ukraińskiej rafinerii w Krzemieńczugu. W Baszkirii działają wprawdzie trzy rafinerii, które przerabiają baszkirską ropę, jednak nie są one własnością Baszniefti, ale są kontrolowane przez te same podmioty.
W 2007 roku Tatnieft’ wyeksportowała 16,9 mln ton ropy, Basznieft’ 4,38 mln ton. Obie firmy wydobywają również niewielkie ilości gazu: Tatnieft’ 0,73 mld m³, Basznieft’, 0,34 mld m³. Tatnieft’ jest właścicielem 420 stacji benzynowych w Rosji i 141 na Ukrainie, Basznieft’ (poprzez Basznieftieprodukt): 280. Zysk Tatniefti wyniósł w 2007 roku około 2,2 mld dolarów, a Baszniefti 0,9 mld dolarów. Kapitalizacja tatarskiej firmy na początku 2008 roku sięgała 13 mld dolarów (akcje firmy od 1996 roku notowane są również na giełdzie w Londynie), kapitalizacja kompanii z Baszkirii około 2,5 mld dolarów.
Spadek wydobycia
Wyczerpywanie się złóż i wysokie koszty produkcji są największymi problemami obu kompanii. Najważniejsze złoże Tatniefti, Romaszkinskoje (zasoby początkowe 2,3 mld ton), zostało wyeksploatowane w 80%. Na podobnym poziomie eksploatacji znajdują się złoża Baszniefti. Ponadto, tatarska ropa jest dość niskiej jakości, z dużą zawartością siarki, co dodatkowo podnosi koszty przerobu surowca. Przy obserwowanych w ostatnim czasie niskich cenach ropy, wydobycie znajduje się wręcz na granicy opłacalności. W 1998 rok, kiedy cena ropy Ural obniżyła się do około 10 dolarów za baryłkę, postawiło to firmę na granicy bankructwa. Również obecne ceny surowca (niecałe 40 dolarów) są zarówno dla Tatniefti, jak i Baszniefti daleko niesatysfakcjonujące i blokujące ich rozwój. Jednym ze skutków niskich cen była decyzja Tatnieft’ o zmniejszeniu wynagrodzeń swoim pracownikom.
W obliczu oczekiwanego spadku wydobycia na tradycyjnych złożach (potwierdzone zasoby Tatniefti sięgają 830 mln ton, Baszniefti 300 mln), obie firmy podjęły próby rozpoczęcia wydobycia w innych regionach Rosji. Tatnieft’ zaczęła prace w Kałmucji i Nienieckim Okręgu Autonomicznym oraz podpisała umowę o strategicznej współpracy z firmą Shell, której celem jest wspólne zagospodarowanie złóż super ciężkiej ropy w Tatarstanie. Brytyjsko-holenderska kompania ma w tej dziedzinie ogromne doświadczenie i sprawdzone technologie. Powodzenie projektu wydobycia ropy z bitumów mogłoby doprowadzić nawet do wzrostu wydobycia Tatniefti. Będzie to jednak wymagać znacznych inwestycji. Basznieft’ stworzyła w 1997 roku spółkę Baszsibnieft’, która podjęła działalność na Syberii Zachodniej. W 1998 roku Basznieft’ wygrała sześć licencji na zagospodarowanie złóż w Chanty-Mansyjskim Okręgu Autonomicznym. Niezależnie od prób Baszniefti i Tatniefti przeniesienia części wydobycia do innych regionów Rosji nie są i nie będą one w stanie zastąpić ich kluczowych złóż w Baszkirii i Tatarstanie.
O kontrolę nad Tatnieftią i Basznieftią
Tatnieft’ i Basznieft’ zostały sprywatyzowane w latach 1994-1995 roku i kontrolne pakiety akcji zostały przekazane lokalnym władzom Tatarstanu i Baszkirii, które szczególnie w pierwszym okresie istnienia Federacji Rosyjskiej wykazywały znaczące ambicje i domagały się przyznania im autonomii politycznej i ekonomicznej. Słabe władze centralne były zmuszone wówczas ustąpić. Obie firmy stały się głównym źródłem dochodów do budżetu obu republik i jednocześnie symbolem znaczącego stopnia niezależności Kazania i Ufy od Moskwy. Po 2000 roku, wraz z postępującą centralizacją władzy w Rosji, Kreml zaczął podejmować próby ograniczenia możliwości elit tatarskiej i baszkirskiej i tym samym zwiększenia kontroli nad obiema republikami. Środkiem do tego miało się stać przejęcie Tatniefti i Baszniefti.
Obecnie we własności Tatarstanu znajduje się 31% akcji, jednak władze tatarskie (rodzina prezydenta Mintimira Szajmijewa) faktycznie kontrolują firmę. Bardziej skomplikowana sytuacja jest w przypadku Baszniefti. Do 2004 roku 64% akcji firmy znajdowało się we własności Republiki Baszkiria, jednak w wyniku transakcji, której legalność została zakwestionowana, przeszły one we władanie spółki Baszkirski Kapitał, kontrolowanej przez Urała Rachimowa, syna baszkirskiego prezydenta Murtazy Rachimowa. Od 2005 roku właścicielem 19,9% akcji (25% akcji głosujących) kompanii jest moskiewski holding AFK Sistiema. W listopadzie zawarł on umowę o przekazaniu większościowego pakietu akcji Baszniefti, czterech rafinerii i Basznieftieprodukta (sprzedaż) kontrolowanych przez Rachimowa. Nie jest wykluczone, że jest to tylko etap przejściowy do przejęcia w przyszłości kontroli nad firmą przez którąś z państwowych kompanii naftowych (Rosnieft’ lub Gazprom Nieft’). Tym bardziej, że AFK Sistiema jest spółką działającą głownie w sektorze telekomunikacji i nie ma doświadczenia w sektorze naftowym. Wcześniej Basznieft’’ miała kłopoty z organami podatkowymi, które oskarżyły firmę o zaległości w wysokości ponad miliarda dolarów. Przekazanie akcji Sistiemie, lojalnej wobec Kremla, było więc najprawdopodobniej sposobem ma pozytywne dla Baszniefti załatwienie problemu z fiskusem.
Przejmując kontrolę nad Basznieftią, Moskwa ograniczyła w ten sposób możliwości polityczne regionalnych elit, co wpisuje się w obserwowaną od kilku lat konsolidację rosyjskich aktywów naftowych wokół firm państwowych. Nie jest również wykluczona zmiana struktury własnościowej Tatniefti, choć ze względu na kryzys finansowy i problemy największych firm energetycznych ze zdobyciem kapitału prawdopodobnie nie stanie się to w najbliższej przyszłości.
Działalność za granicą
Basznieft’ ogranicza się do działalności jedynie na terytorium Rosji, podczas gdy Tatnieft’ od lat realizuje projekty za granicą. Nie stanowią one wprawdzie kluczowego kierunku rozwoju firmy, jednak planuje ona systematycznie je zwiększać. Największym zagranicznym aktywem tatarskiej firmy są udziały w rafinerii w Krzemieńczugu (Ukrtatnafta), jednej z największych na Ukrainie. Zgodnie z porozumieniem rosyjsko-ukraińskim z 1995 roku Tatnieft’ objęła 37,5% akcji przedsiębiorstwa, w zamian za co miała dostarczać 8 mln ton ropy rocznie. Po pewnym czasie i w nie do końca jasnych okolicznościach, tatarska firma przejęła pełną kontrolę nad rafinerią. W 2007 roku strona ukraińska odzyskała władzę w Ukrtatnafcie, co zostało jednak zakwestionowane przez Tatnieft’. Od tego czasu trwa spór o kontrolę nad rafinerią (zob. szerzej „Gigawat Energia”, 03/2008).W jego rezultacie Tatarzy wstrzymali dostawy ropy do ukraińskiej rafinerii, która zmuszona została do znacznego ograniczenia produkcji.
Tatnieft’ prowadzi również prace na złożach poza granicami Rosji. W 2003 roku wygrała przetarg na zagospodarowanie jednego z bloków naftowych w Syrii (zasoby 6 mln ton) i w marcu 2008 roku rozpoczęła wydobycie. W 2005 roku i 2007 roku wygrała kolejne przetargi na zagospodarowanie kilku złóż w Libii i obecnie prowadzi na nich prace przygotowawcze wspólnie z Narodową Korporacją Naftową Libii. W 2004 roku Tatnieft’ - wspólnie z turecką firmą Zorlu Holding - wygrała przetarg na prywatyzację największej w Turcji rafinerii Tupras, jednak wkrótce po tym został on unieważniony. W październiku 2008 roku Tatnieft’ podpisała memorandum z Narodową Kompanią Naftową Iranu (NIOC), które otwiera przez tatarską firmą możliwość udziału w zagospodarowaniu trzech irańskich złóż.
|
|
|
|
